Η περίπτωση των βρετανικών σιδηροδρόμων

Στον καιρό των ιδιωτικοποιήσεων

Του Κώστα Σαμάντη

Στις 4 Μαΐου του 1979, πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου αναλαμβάνει η Μάργκαρετ Θάτσερ, ευρέως γνωστή με το προσωνύμιο, Σιδηρά Κυρία, μία από τους δύο ακραιφνείς οπαδούς της νεοφιλελεύθερης σχολής του Σικάγου που είχε δημιουργήσει ο οικονομολόγος Μίλτον Φρίντμαν. Έτερος εκπρόσωπος, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ήταν ο Ρόναλντ Ρήγκαν, πρόεδρος των ΗΠΑ.
Η Θάτσερ θα κυβερνήσει τη χώρα μέχρι τον Νοέμβριο του 1990 επί τρεις συναπτ­­ές θητείες.

Το έργο της θα χαρακτηριστεί από τις ακραίες ιδιωτικοποιήσεις, γεγονός που άνοιξε τον δρόμο και σε άλλες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, κυρίως κατά τη δεύτερη διακυβέρνησή της. Τον χορό θα ανοίξουν οι ιδιωτικοποιήσεις των κρατικών ορυχείων, γεγονός που οδήγησε στη μεγαλειώδη απεργία των ανθρακωρύχων, η οποία διήρκεσε έναν ολόκληρο χρόνο και αναδείχθηκε σε γεγονός παγκοσμίου ενδιαφέροντος. Δώδεκα μήνες μετά και ύστερα από τη χρήση ακραίας βίας εκ μέρους της αστυνομίας, η απεργία θα λήξει με ήττα των απεργών, ενώ η κυβέρνηση θα κλείσει 25 ορυχεία και θα ιδιωτικοποιήσει τα υπόλοιπα. Σειρά πήραν οι ιδιωτικοποιήσεις της κρατικής εταιρείας τηλεπικοινωνιών, του αερίου, των βρετανικών αερομεταφορών, των πετρελαίων, της χαλυβουργίας, της εταιρείας ύδρευσης και άλλων πολλών. Εκτός του συγκεκριμένου σχεδιασμού έμειναν τα βρετανικά ταχυδρομεία και οι βρετανικοί σιδηρόδρομοι, μιας και η ίδια γνώριζε πολύ καλά τη θέση την οποία κατείχαν οι σιδηρόδρομοι στην καθημερινότητα των Βρετανών. Θα χρειαστεί να τη διαδεχθεί στην πρωθυπουργία ο Τζον Μέιτζορ, για να προχωρήσει στο επόμενο βήμα. Ανάμεσα στο 1994 και το 1997, η κρατική British Rail θα ιδιωτικοποιηθεί και η εταιρεία θα διασπαστεί σε διαφορετικούς κλάδους και εταιρείες, 7 στην αρχή, ακολούθως σε 24, για να καταλήξουν περίπου στις 100. Κάποιες ανέλαβαν τη συντήρηση των γραμμών και των υποδομών, άλλες την οργάνωση των δρομολογίων, κάποιες άλλες τη διαχείριση των σταθμών και ούτω καθεξής. Όπως αναφέρει σε άρθρο του στην εφημερίδα Γκάρντιαν τον Νοέμβριο του 2021 ο Σάιμον Τζένγκινς, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της British Rail πριν την ιδιωτικοποίηση, αυτή πάτησε σε μια σταδιακή απαξίωσή τους κατά τη δεκαετία του 1980. Καθυστερημένα δρομολόγια, βρόμικοι σταθμοί και ξεχαρβαλωμένα τρένα ήταν αυτά τα οποία χαρακτήριζαν τους βρετανικούς σιδηροδρόμους. Αν και η ιδιωτικοποίηση ευελπιστούσε να διορθώσει τα κακώς κείμενα, τα προβλήματα παρέμειναν. Οι αργοπορίες στα δρομολόγια ήταν γεγονός, οι κρατικές επιδοτήσεις προς τις εταιρείες τριπλασιάστηκαν, με το ύψος τους να αγγίζει τα 4 δισ. λίρες, ενώ το κόστος για το επιβατηγό κοινό ουσιαστικά εξαπλασιάστηκε, καθιστώντας τον βρετανικό σιδηρόδρομο, τον ακριβότερο της Ευρώπης. Δυστυχώς, την όλη εικόνα ήρθε να συμπληρώσει μια σειρά δυστυχημάτων.

Τέσσερα δυστυχήματα που αναίρεσαν το εγχείρημα
Στις 19 Σεπτεμβρίου 1997, ένα επιβατικό τρένο υψηλής ταχύτητας θα συγκρουστεί με ένα εμπορικό με αποτέλεσμα 7 νεκρούς και 139 τραυματίες. Αιτία του δυστυχήματος η μη λειτουργία του συστήματος Αυτόματης Προστασίας Τρένου και ο ανεκπαίδευτος χειριστής του. Στις 5 Οκτωβρίου 1999, στο Λάντμπροκ Γκρόουβ του Λονδίνου πάλι, δύο επιβατικά τρένα θα συγκρουστούν με τα θύματα να φθάνουν τους 31 νεκρούς και τους 417 τραυματίες. Ως αιτία διαπιστώθηκε το ότι δεν υπήρχε το σύστημα Αυτόματης Προστασίας που θα εξασφάλιζε την ακινητοποίηση του τρένου, αλλά και σοβαρά ελλείμματα στην εκπαίδευση του προσωπικού.
Εάν τα δύο πρώτα δυστυχήματα μπορούσαν να αποδοθούν εν μέρει στον ανθρώπινο παράγοντα, τα δύο επόμενα θα αποδοθούν στην ιδιωτικοποίηση του σιδηροδρόμου και στο μοντέλο που κατά συνέπεια υιοθετήθηκε.
Στις 17 Οκτωβρίου 2000, στο Χάτφιλντ του Χέρτφορντσιρ, εκτροχιασμός τρένου θα οδηγήσει στον θάνατο 4 ανθρώπων και τον τραυματισμό 70. Αιτία ήταν η κόπωση υλικού στις γραμμές και η εμφάνιση ρωγμών σε αυτές. Η έλλειψη συντήρησης από ιδιωτικά συνεργεία, καθώς και η αγνόηση των προειδοποιήσεων ήταν η αποκλειστική αιτία για τον εκτροχιασμό του τρένου. Πλέον οι διαμαρτυρίες ήταν έντονες για την κακή συντήρηση του δικτύου, αλλά και την επιλογή των εταιρειών να προχωρούν σε μειωμένες επενδύσεις με σκοπό την αύξηση των περιθωρίων κέρδους. Έπρεπε να έρθει και το τέταρτο δυστύχημα για να οδηγήσει σε μια άρδην αλλαγή του υφιστάμενου καθεστώτος.
Στις 10 Μαΐου 2002 στο Πότερς Μπαρ στο Χέρτφορντσιρ πάλι, θα εκτροχιαστεί αμαξοστοιχία με τραγικό απολογισμό 7 νεκρούς και 76 τραυματίες. Ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι και οδήγησε στην επανεθνικοποίηση εταιρειών που είχαν ως αντικείμενο τη συντήρηση και την εύρυθμη λειτουργία των γραμμών. Η κοινή γνώμη όμως παραμένει σταθερά αταλάντευτη υπέρ της πλήρους εθνικοποίησης των σιδηροδρόμων.
Αξιοσημείωτη είναι η στάση της κυβέρνησης της Σκωτίας, η οποία έβαλε τα πράγματα στη θέση τους. Το 2019 ανακοινώθηκε η πρόθεσή της για τη μη ανανέωση της σύμβασης με την ιδιωτική εταιρεία που είχε αναλάβει τη λειτουργία των σιδηροδρόμων. Έτσι, τρία χρόνια μετά, η κρατική ScotRail είναι αυτή η οποία θα αναλάβει υπό την ευθύνη της την πλήρη λειτουργία των σκωτσέζικων τρένων.

Συμπερασματικά
Το παράδειγμα της Σκωτίας δεν είναι και το μοναδικό. Οι ιδιωτικοποιημένοι σιδηρόδρομοι δεν αποτελούν μονόδρομο. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα της Γερμανίας και της Ελβετίας. Παρότι η Μέρκελ, όσο και ο Σόιμπλε, ήταν οπαδοί του λιγότερου κράτους, δεν τόλμησαν να αγγίξουν τη Deutsche Bahn. Η υπόνοια και μόνο ότι η Μέρκελ θα σκεπτόταν το 2021 να προχωρήσει σε μερική ιδιωτικοποίηση των γερμανικών σιδηροδρόμων ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων και την οδήγησε σε άρον άρον υπαναχώρηση, ματαιώνοντας την πρόθεση της.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η περίπτωση της Ελβετίας. Εκεί οι σιδηρόδρομοι είναι 100% κρατικοί και κατατάσσονται πρώτοι στην Ευρώπη σε τομείς όπως είναι η ασφάλεια, η εξυπηρέτηση, η συνέπεια, η συντήρηση κ.λπ., με την εξής ειδοποιό διαφορά: Την υπογραφή, κάθε 4 χρόνια, ενός πρωτοκόλλου επιδόσεων, το οποίο εξασφαλίζει μία σειρά αυστηρών προδιαγραφών. Σε περίπτωση απόκλισης από τις προδιαγραφές αυτές, προβλέπονται πρόστιμα αναλογικά για κάθε τρένο και κάθε χιλιόμετρο. Αξιολόγηση λέγεται, μια λέξη που στα δικά μας πεπραγμένα την αποφεύγουμε όπως ο διάολος το λιβάνι σε κάθε πεδίο και πλαίσιο…

ΠΗΓΗ ardin-rixi