Εθνική Βιβλιοθήκη: Οι θησαυροί ενός ιστορικού κτιρίου

Ποιο είναι το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε στην ελληνική γλώσσα; Αυτό και άλλα πολλά που δεν μπορείς να φανταστείς μπορείς να ανακαλύψεις στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (Φωτογραφίες: Φραντζέσκα Γιαϊτζόγλου - Watkinson) 

Ιωάννα Μπρατσιάκου 
Από το news247

Την πρώτη φορά που θα μπεις στο αναγνωστήριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης η πρώτη σκέψη που σου περνά από το μυαλό είναι πώς είναι δυνατόν να έχεις περάσει αμέτρητες φορές έξω από το ιστορικό κτίριο της οδού Πανεπιστημίου και να μην έχεις εντρυφήσει στο εσωτερικό του. Η ατμόσφαιρα είναι σχεδόν κατανυκτική. Σου προκαλεί σεβασμό, δέος και μια ακατανίκητη επιθυμία να ανακαλύψεις τι κρύβεται στα επιβλητικά βιβλιοστάσια που υψώνονται γύρω σου. Στους πάγκους με τα χαρακτηριστικά πράσινα φωτιστικά, παρατηρείς αναγνώστες κάθε ηλικίας, φοιτητές, ερευνητές αλλά και μικρά παιδιά που γίνονται για λίγες ώρες ερευνητές στο πλαίσιο κάποιας σχολικής εργασίας.

Στο τέλος του κεντρικού διαδρόμου, μας υποδέχεται ο γενικός διευθυντής Δρ. Φίλιππος Τσιμπόγλου.  Το γραφείο του ένα πραγματικό θησαυροφυλάκιο.

«Αυτά τα βιβλία γιατί βρίσκονται εδώ;», είναι η πρώτη αυθόρμητη ερώτηση.

«Γιατί δεν έχουμε χώρους!» απαντά με χαμόγελο.

«Αυτά τα βιβλία είναι πολύτιμα. Κανονικά θα έπρεπε να φυλάσσονται σε ειδικές συνθήκες με ελεγχόμενη θερμοκρασία, υγρασία και φωτεινότητα για να διατηρούνται. Για παράδειγμα, το τρίτο βιβλίο στα πάνω ράφι δεξιά είναι η Γραμματική του Λάσκαρη, το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε στη ελληνική γλώσσα! Είναι του 1476! Η Εθνική Βιβλιοθήκη κρατά αυτό το βιβλίο και θα το κρατήσει για αιώνες ακόμα, όπως κρατά και όλα τα βιβλία που βγαίνουν σήμερα. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε χώρους και γι’ αυτό χρειαζόμαστε συνθήκες που δεν μπορούμε να διασφαλίσουμε σε αυτό το κτίριο. Γι’ αυτό είναι αναγκαία η μεταφορά μας στις νέες εγκαταστάσεις στο Φάληρο. Διότι η ιστορία αυτών των βιβλίων είναι πιο σημαντική από την ιστορία του κτιρίου».

Σε λίγους μήνες, η Εθνική Βιβλιοθήκη, γνωστή και ως Βιβλιοθήκη Βαλλιάνου, θα μετεγκατασταθεί στο Κέντρο Πολιτισμού του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος στον Φαληρικό Όρμο. Καθώς ο κύριος Τσιμπόγλου μας ξεναγεί στους χώρους και μας αποκαλύπτει τους θησαυρούς τους, θα διαπιστώσουμε την ακρίβεια της τελευταίας φράσης του.

Η ιστορία των βιβλίων πιο σημαντική από τη ιστορία του κτιρίου

Το κτίριο στέκει στην οδό Πανεπιστημίου πάνω από έναν αιώνα. Οικοδομήθηκε χάρη σε δωρεές των ομογενών επιχειρηματιών αδελφών Βαλλιάνου από το 1887 έως το 1902. Σχεδιάστηκε από τον Δανό αρχιτέκτονα Θεόφιλο Χάνσεν, ενώ επιβλέπων ήταν ο Ερνέστος Τσίλλερ, ο οποίος μελέτησε τη σκάλα εισόδου και τα κύρια βιβλιοστάσια και επιμελήθηκε κάθε σχεδόν λεπτομέρεια του εσωτερικού διακόσμου.

Τι πολύτιμο βρίσκει κανείς εδώ; Ας ξεκινήσουμε με μια από τις μεγαλύτερες συλλογές χειρόγραφων στον κόσμο. «Στη Βιβλιοθήκη συγκεντρώνονται 5.200 χειρόγραφα. Η συλλογή περιλαμβάνει πάνω από 300 χειρόγραφα Καινής Διαθήκης, Ευαγγέλια, τουλάχιστον 250 χειρόγραφα με αριστοτελικά έργα, Πλάτωνα, Όμηρο αλλά και αλχημείες και φαρμακευτικά χειρόγραφα. Βεβαίως για να διαβάσεις ένα χειρόγραφο χρειάζεσαι ειδικές γνώσεις, οι παλαιογράφοι κυρίως έρχονται και τα μελετούν, σε ένα ειδικό, μικρότερο αναγνωστήριο. Θέλουμε όμως να είναι προσβάσιμα στον οποιονδήποτε,  γι’ αυτό έχουμε ξεκινήσει ήδη τη διαδικασία της ψηφιοποίησής τους. Είμαστε περίπου στο 1/5 της διαδρομής . Μέχρι το καλοκαίρι θα έχουμε τα πρώτα 1000 χειρόγραφα ψηφιοποιημένα, τα οποία θα μπορεί να δει ο καθένας online σε υψηλή ανάλυση».

«Επιπλέον εδώ θα βρει κανείς περί τα 180 αρχέτυπα, δηλαδή βιβλία που έχουν τυπωθεί στον αιώνα της τυπογραφίας, έως το τέλος δηλαδή του 15ου αιώνα. Έχουμε πολλά αρχεία από προσωπικότητες, πολιτικούς, συγγραφείς, ποιητές όπως ο Σολωμός, αποφάσεις και διαταγές του Υψηλάντη, αυτόγραφα των αγωνιστών του 1821. Υπάρχουν 22.000 περίπου φάκελοι από αγωνιστές  του 1821 με στοιχεία που τους αφορούν. 3.200 χαρακτικά, χάρτες και όχι μόνο».

(Το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε στην ελληνική γλώσσα το 1476: Επιτομή των 8 του Λόγου Μερών και Άλλων Κοινών, παρά του Κων/νου Λασκάρεως)

(Αρχεία της Φιλικής Εταιρείας)

(Χειρόγραφο με ιατρικές συνταγές, γραμμένο πιθανότατα από κάποιον μοναχό, τον 16ο αιώνα)

(Χειρόγραφο με ιατρικές συμβουλές για γυναίκες από τη μονή Δουσίκου [Αγίου Βησσαρίωνα] στο νομό Τρικάλων)

 

Θεματοφύλακας της έντυπης ελληνικής κληρονομιάς

Όπως επισημαίνει ο κύριος Τσιμπόγλου, αποστολή της Εθνικής Βιβλιοθήκης είναι να συγκεντρώνει όλη την παραγωγή έντυπου -και ηλεκτρονικού πλέον- υλικού της χώρας. «Ό,τι παράγεται στην Ελλάδα σε μορφή βιβλίου, εφημερίδας, περιοδικού, αφίσας, εισιτηρίου, θεατρικού προγράμματος, πρέπει να το συγκεντρώνει η Εθνική Βιβλιοθήκη, ανεξαρτήτως περιεχομένου, ιδεολογίας κλπ. Είναι ο θεματοφύλακας. Επιπλέον διατηρούμε ηχητικά τεκμήρια. Προφορική ιστορία καταγεγραμμένη σε δίσκους, σε κασέτες, σε cd, είναι εδώ. Ότι παράγεται στη χώρα σε μορφή έντυπου ή ηλεκτρονικού πλέον υλικού πρέπει να το συγκεντρώνει η Εθνική Βιβλιοθήκη για να καταγράφει τι έχει παράξει αυτή η χώρα, αυτός ο πολιτισμός. Γι’ αυτό υπάρχει η κατά νόμον κατάθεση, δηλαδή ο κάθε εκδότης έντυπου ή ηλεκτρονικού τεκμηρίου και έργου, είναι υποχρεωμένος να καταθέσει αντίτυπα στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Επιπλέον υποχρεούμαστε να εντοπίζουμε και να αγοράζουμε ό,τι αφορά στην Ελλάδα και γράφεται στο εξωτερικό. Όμως ελλείψει χρημάτων και προσωπικού δεν έχει γίνει ούτε μια αγορά βιβλίου τα τελευταία 20 χρόνια. Τώρα με τη δωρεά του Ιδρύματος Σ. Νιάρχος και τη συνδρομή του υπουργείου Πολιτισμού, προσπαθούμε να καλύψουμε τα κενά που δημιουργήθηκαν όλα αυτά τα χρόνια».

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη, λοιπόν, εκτός από τα 10.000 περίπου πολύτιμα χειρόγραφα και έντυπα, φυλάσσονται περί τους 1.000.000 τόμους βιβλίων και όπως επισημαίνει ο κ. Τσιμπόγλου, «σε αυτά προσθέτουμε 200.000 τόμους εφημερίδων και περιοδικών που είναι στο κτίριο του Βοτανικού».

Ποιος έχει πρόσβαση σε αυτό το υλικό και ποια είναι η διαδικασία;

«Παλιότερα επιτρεπόταν η είσοδος μόνο σε ερευνητές. Πλέον επιτρέπουμε και σε φοιτητές και σε οποιοσδήποτε άλλον επιθυμεί. Μπορεί να έρθει, να δηλώσει ποιος είναι, να εκδόσει μια προσωρινή άδεια εισόδου. Κατόπιν θα μας πει τι θέλει κι εμείς θα το ψάξουμε και θα το φέρουμε. Η αναζήτηση παίρνει από 4-5 λεπτά έως και 45 λεπτά αν είναι δύσκολη η πρόσβαση. Γενικώς, προτιμούμε να έρχεται κόσμος όχι για να χρησιμοποιεί τον χώρο ως αναγνωστήριο, να φέρνει δηλαδή τα δικά του βιβλία για να διαβάσει, αλλά να έρχεται για έργα από τη συλλογή της βιβλιοθήκης», εξηγεί ο κ. Τσιμπόγλου και επισημαίνει ότι στόχος της Διοίκησης είναι να ανοίξει η Εθνική Βιβλιοθήκη περισσότερους διαύλους προς το αναγνωστικό κοινό.

Πώς θα το πετύχει όμως αυτό;

«Το νέο κτίριο μας βοηθά. Αρχικά ας μιλήσουμε με αριθμούς. Εδώ έχουμε ένα αναγνωστήριο για το κοινό και τους ερευνητές, 250 τ.μ., με χώρο για 100 άτομα. Στο νέο κτίριο το βασικό αναγνωστήριο θα μπορεί να φιλοξενήσει 1000 άτομα. Επιπλέον, εδώ το αναγνωστήριο για τα χειρόγραφα έχει 5-6 θέσεις εργασίας. Στο νέο χώρο το αναγνωστήριο χειρόγραφων και πολυτίμων θα έχει εκατό θέσεις.  Θα έχουμε δημόσια βιβλιοθήκη με χώρο για όλους, από παιδάκια μέχρι συνταξιούχους. Ακόμα και χώρους για επιχειρηματίες θα διαθέτουμε. Επιπλέον ξεκινά και μια συνεργασία με ΜΚΟ που θα μπορούν να χρησιμοποιούν τους χώρους, είτε ασχολούνται με το περιβάλλον, είτε με κοινωνικά θέματα. Άρα δεν είναι μόνο τα μεγέθη αλλά και η στρατηγική».

Ωραία και απολύτως αναγκαία όλα αυτά. Αλλά το παρόν κτίριο τι θα απογίνει;

Είναι υποχρέωσή μας και ευθύνη μας και αγάπη μας να συνεχίσει αυτό το κτίριο να προσφέρει την αίσθηση που αναδύει σήμερα. Θα είναι ζωντανό, θα μπαίνει κόσμος μέσα, θα έχει εκθέσεις, εκδηλώσεις και αναγνωστήριο για διάβασμα, κυρίως όμως ηλεκτρονικό διάβασμα. Θα προσπαθήσουμε επίσης να αποτυπώσουμε την εικόνα που έχει τώρα το αναγνωστήριο με ανάγλυφα τυπωμένα πανό, για να βγάζει την ίδια αίσθηση. Επιπλέον, θα ανακατασκευαστούν και αξιοποιηθούν και οι άλλοι χώροι εκτός του αναγνωστηρίου. Συνεπώς το παλιό κτίριο θα έχει μια συνέχεια έντονη και συμπληρωματική του νέου».

*Φωτογραφίες: Φραντζέσκα Γιαϊτζόγλου - Watkinson