Δρ. Αθανάσιος Ε. Δρούγος
Συμπληρώθηκαν δεκαέξι μήνες πολέμου στην Ουκρανία και καθημερινά η κατάσταση χειροτερεύει ενώ δεν υπάρχει φως στο βάθος του τούνελ για επίλυση ή χαλάρωση του πολέμου, αφού η Μόσχα εμμένει στις πολεμικές επιχειρήσεις, ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται η ουκρανική αντεπίθεση.
Η Ρωσία προχώρησε σε αναστολή της συμφωνίας για τα σιτηρά προκαλώντας έντονη ανησυχία, κυρίως στο νότιο ημισφαίριο, για ενδεχόμενη επισιτιστική κρίση. Επειδή το θέμα έχει πολλές διακλαδώσεις, για μία καλύτερη κατανόησή του, απαντώ σε κρίσιμες ερωτήσεις καθώς και στο αν υπάρχουν εναλλακτικές επιλογές.
1 Γιατί η Ρωσία αποχώρησε από τη συμφωνία για τα σιτηρά στις 17 Ιουλίου;
Η κοινοποίηση της απόφασης της Μόσχας σε Ηνωμένα Εθνη, Κίεβο και Αγκυρα ότι αναστέλλει τη συμμετοχή στη συμφωνία για τα σιτηρά (που ίσχυε εδώ και ένα χρόνο με συντονιστικό κέντρο την Κωνσταντινούπολη) και ότι δεν θα ανανεώσει περαιτέρω τη συμφωνία αποτελεί μοχλό πίεσης για χαλάρωση των ισχυρών διεθνών κυρώσεων που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία. Αλλωστε πάγια πρακτική της Ρωσίας ήταν -και είναι- να εξαρτώνται τα ανθρωπιστικά, επισιτιστικά και άλλα μέτρα από παραχωρήσεις που να εξυπηρετούν τα στρατιωτικά, οικονομικά και πολιτικά της συμφέροντα.
Οι συγκεκριμένες απαιτήσεις της σε αυτήν την περίπτωση περιλαμβάνουν την επανεισδοχή της ρωσικής αγροτικής τράπεζας δανείστριας Rosselkhoz Bank στον μηχανισμό Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication (SWIFT), επιτρέποντας στη Ρωσία να εισάγει επισκευαστικά ανταλλακτικά για γεωργικά μηχανήματα κ.λπ. Η Μόσχα ισχυρίζεται ότι η συμφωνία, γνωστή ως «Πρωτοβουλία για τα σιτάρια της Μαύρης Θάλασσας», δεν απέδωσε σε σημεία που επρόκειτο να ωφελήσουν τη Ρωσία, αλλά αυτός ο «γύρος πίεσης» είναι σίγουρα κάτι περισσότερο αφού επιδιώκει χαλάρωση των κυρώσεων.
2 Τι μπορούν να κάνουν η Ουκρανία και οι δυτικοί σύμμαχοί της;
Τον Οκτώβριο του 2022, η Ρωσία αποχώρησε από τη συμφωνία για τα σιτηρά, αλλά στην πραγματικότητα ανέστειλε την συμμετοχή της. Ετσι απέμειναν μόνο τρία μέρη: ο ΟΗΕ, η Τουρκία και η Ουκρανία. Οι διάδρομοι σιτηρών εκείνη την εποχή λειτουργούσαν καλά, εν μέρει επειδή οι Ρώσοι επιθεωρητές «ανέτρεπαν» τις συμφωνίες για τα σιτηρά από μέσα (και πολλά σημεία δεν ήσαν εμφανή). Ο πιο ορθολογικός τρόπος αντίδρασης σε αυτή την αποχώρηση της Ρωσίας είναι να προχωρήσει η συμφωνία σε τριμερή μορφή με τον ΟΗΕ, την Ουκρανία και την Τουρκία.
Εκτιμώ ότι η Ρωσία δεν έχει πολλές επιλογές τώρα. Στο βορειοδυτικό τμήμα της Μαύρης Θάλασσας η Ρωσία στερείται ικανότητας να προκαλέσει μεγάλες ζημιές. Από τότε που οι ουκρανικές Ενοπλες Δυνάμεις ανακατέλαβαν το Φιδονήσι πέρυσι, η θαλάσσια περιοχή ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό από την ουκρανική πλευρά. Ετσι, υφίσταται μικρή πιθανότητα για να προκληθεί μεγάλη αναταραχή από ρωσικά πολεμικά πλοία σε αυτό το τμήμα της Μαύρης Θάλασσας. Η Ρωσία θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η συνέχιση της συμφωνίας σε τριμερή μορφή παραβαίνει «κόκκινη γραμμή» της. Αλλά αν οι ρωσικές δυνάμεις επιτεθούν σε ένα πλοίο που μεταφέρει σιτηρά, ηλιέλαιο ή σόγια, θα προκληθεί σημαντική -ακόμα και παγκόσμια- αντίδραση, την οποία η Μόσχα δεν θα ήθελε να αντιμετωπίσει.
Δεν θα εκπλαγώ αν έπειτα από μια συνάντηση ή τηλεφωνική συνομιλία με τον Ερντογάν μέσα στις επόμενες εβδομάδες, η Ρωσία επανενταχθεί στη συμφωνία για τα σιτηρά. Στο μεταξύ, ο Ουκρανός πρόεδρος Β. Ζελένσκι ήταν ξεκάθαρος ως προς το ότι δεν θα υπάρξει συμφωνία μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας. Η συμφωνία είναι μεταξύ της Ουκρανίας, της Τουρκίας και του ΟΗΕ. Αυτό που υπονομεύει τώρα ο Πούτιν είναι η συμφωνία του με τον ΟΗΕ και την Τουρκία, όχι με την Ουκρανία.
Η παύση της συμμετοχής της Ρωσίας στη συμφωνία πιθανότατα θα αυξήσει περαιτέρω το κόστος ασφάλισης, αλλά τον Ιούνιο η ουκρανική κυβέρνηση ενέκρινε ένα σύστημα ναυτικών αποζημιώσεων, ώστε τα πλοία που καταπλέουν σε ουκρανικά λιμάνια να αποζημιωθούν αν υποστούν ζημιές λόγω ρωσικής στρατιωτικής δραστηριότητας. Αρα από την ουκρανική πλευρά υπάρχει ετοιμότητα να προχωρήσει η συμφωνία.
Η Κριμαία πρέπει να ανακαταληφθεί από την Ουκρανία και δεν πρέπει να γίνει διαπραγματευτικό χαρτί στις όποιες μελλοντικές και υποθετικές διαπραγματεύσεις με τη Μόσχα, γιατί η Ρωσία θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί την Κριμαία για να απειλεί την ασφάλεια στη Μαύρη Θάλασσα και στις παγκόσμιες αγορές τροφίμων. Στην πράξη, η συμφωνία είχε σχεδόν καταρρεύσει πριν από λίγο καιρό, όταν τα πλοία άρχισαν να εξαφανίζονται από τον ορίζοντα στα ανοιχτά της Μαύρης Θάλασσας.
Τι γίνεται, λοιπόν, μετά; Ο ΟΗΕ και τα δυτικά κράτη δεν πρέπει να υποκύψουν στις εκβιαστικές τακτικές του Κρεμλίνου. Δεν θα πρέπει να δοθεί στην Ρωσία άλλη ευκαιρία να «οπλοποιήσει» τα τρόφιμα ούτε να της επιτραπεί η ελάφρυνση των κυρώσεων με αντάλλαγμα να επιτραπεί στα πλοία που μεταφέρουν τρόφιμα να πλεύσουν στα διεθνή ύδατα. Θα πρέπει να κηρυχθεί παγκόσμια επισιτιστική έκτακτη ανάγκη και, όπως έχω γράψει στον «Ε.Τ.», να γίνουν ειδικές ρυθμίσεις για τα πλοία ώστε να πλεύσουν υπό ένοπλη συνοδεία στη Μαύρη Θάλασσα. Φυσικά, ένα τέτοιο μέτρο δεν θα ξεπερνούσε ποτέ το βέτο της Ρωσίας στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Απαιτείται λοιπόν δημιουργική, έξυπνη και πολυδιάστατη διπλωματία, με την Ευρωπαϊκή Ενωση να πρωτοστατεί. Βραχυπρόθεσμα, η Ουκρανία θα πρέπει επίσης να βοηθηθεί με τη μεταφορά σιτηρών σε εναλλακτικές οδικές και ποτάμιες αρτηρίες όπως ο ποταμός Δούναβης αλλά και με τρένα ή φορτηγά μέσω Πολωνίας, Σλοβακίας και Ρουμανίας.
Η επόμενη μέρα και πόσο πιθανή είναι μια επισιτιστική κρίση στον Νότο
3 Ποιες είναι οι προοπτικές για την επιστροφή της συμφωνίας και τι θα μπορούσαν να κάνουν τα Ηνωμένα Εθνη και η Τουρκία άμεσα;
Η συμφωνία πιθανότατα θα μπορούσε να επιβιώσει επειδή η Ουκρανία, η Τουρκία και η Ευρώπη ευρύτερα, καθώς και μια σειρά αναπτυσσόμενων χωρών, επωφελούνται από αυτήν, γεγονός που πιθανότατα να κάνει ορισμένες μικρές παραχωρήσεις στη θέση της Ρωσίας αποδεκτές από τους ηγέτες αυτών των χωρών. Δεδομένης της απροθυμίας είτε των Τούρκων είτε του ΝΑΤΟ να παρέμβουν άμεσα στη σύγκρουση, είναι απίθανο να υπάρξει απευθείας στρατιωτική συνοδεία για πλοία σιτηρών παρά μόνο μια συμφωνία κατόπιν διαπραγμάτευσης. Ούτε οι ρωσικές δυνάμεις εμφανίζονται έτοιμες για μια μεγάλη ναυτική κλιμάκωση στη Μαύρη Θάλασσα, οπότε υπάρχει μια πιθανότητα να υπάρξουν «προσαρμογές» στο τέλος. Το οικονομικό κόστος ενός παρατεταμένου τερματισμού των αποστολών σιτηρών θα βλάψει επίσης τη Ρωσία, επομένως εκτιμάται ότι δύσκολα θα αντέξει μία παρατεταμένη ή μόνιμη ακύρωση της συμφωνίας.
4 Τι αντίκτυπο έχει η ρωσική απόφαση στον αναπτυσσόμενο κόσμο (Αφρική, Κίνα, ΝΑ. Ασία κ.ά.), δηλαδή σε αυτό που ονομάζουμε παγκόσμιο Νότο;
Η απειλή για το παγκόσμιο οικονομικό τοπίο και την επισιτιστική ασφάλεια -ειδικά στην Αφρική και σε άλλες αναπτυσσόμενες περιοχές- είναι δύσκολο να εκτιμηθεί. Ενώ κάποτε οι τιμές των τροφίμων εκτινάσσονταν στα ύψη εν μέσω διαταραχών της αλυσίδας εφοδιασμού και ο πόλεμος της Ρωσίας είχε αρχίσει να σταθεροποιείται, σε μεγάλο βαθμό χάρη στους περισσότερους από 32 εκατομμύρια τόνους σίτου που εξήχθησαν από την Ουκρανία στο πλαίσιο της συμφωνίας, η κατάσταση παραμένει ασταθής.
Από το ανώτατο όριο των 160 τον Μάρτιο του 2022, ο Δείκτης Τιμών Τροφίμων του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας ήταν στο 122 τον Ιούνιο, ακόμη ένα τρίτο υψηλότερος από τον Ιούνιο του 2020, όταν ήταν 93. Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο πληθωρισμός των τιμών των τροφίμων παραμένει υψηλότερος κατά 5% ετησίως σε περισσότερο από το 60% των χωρών χαμηλού εισοδήματος και σχεδόν το 80 τοις εκατό των χωρών χαμηλότερου μεσαίου και υψηλού εισοδήματος. Ο πραγματικός πληθωρισμός των τροφίμων είναι στο 80% στη Ζιμπάμπουε, στο 30% στην Αίγυπτο και στο 14% στο Λάος. Και εντός των χωρών, οι γυναίκες και οι ήδη ευάλωτες κοινότητες τείνουν να πλήττονται περισσότερο.
Μόλις τις τελευταίες δύο εβδομάδες, η Παγκόσμια Τράπεζα ανέφερε ότι οι τιμές του σιταριού μειώθηκαν κατά 3% παγκοσμίως, με τα κέρδη που ανακοινώθηκαν τη Δευτέρα να είναι βέβαιο ότι θα αντιστραφούν λόγω των εξελίξεων στη Μαύρη Θάλασσα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου