Η Αναδιάταξη των γεωπολιτικών συσχετισμών μετά την εκλογή Τραμπ (ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΜΕΡΟΣ Α’) – Το διεθνές σύστημα βρίσκεται σε φάση παρατεταμένης γεωπολιτικής αστάθειας. Τα τελευταία τρία χρόνια είχαμε τις περισσότερες ένοπλες συγκρούσεις από την εποχή του ψυχρού πολέμου. Στο πρώτο μέρος της ενδιαφέρουσας ανάλυσης εξετάστηκαν τα σενάρια εξέλιξης των σχέσεων ΗΠΑ-Κίνας, καθώς δεν είναι λίγοι που θεωρούν ότι ο πόλεμος μεταξύ τους είναι αναπόφευκτος.
Των Αθανασίου Πλατιά* και Βασίλη Τρίγκα*
Η εποχή του Οικονομικού Εθνικισμού
Στον τομέα της διεθνούς οικονομίας οι οιωνοί δεν είναι λιγότερο δυσοίωνοι. Η νέα κυβέρνηση Τραμπ αναμένεται, σύμφωνα με τις προεκλογικές διακηρύξεις, να αυξήσει τους δασμούς σε όλα τα εισαγόμενα προϊόντα στο 20% και ειδικά στα κινεζικά προϊόντα στο 60%. Ο στόχος είναι να τονωθεί η φθίνουσα αμερικανική βιομηχανία μέσω προστατευτισμού.
Αυτό όμως θα οδηγήσει αυτόματα σε εμπορικό πόλεμο των ΗΠΑ με την Κίνα και την ΕΕ. Επιπρόσθετα, η στρατηγική των ΗΠΑ θα επικεντρωθεί στη μείωση της εξάρτησης από την Κίνα, μέσα από την πολιτική της οικονομικής απαγκίστρωσης (decoupling), προκειμένου να μειωθεί η αμερικανική εξάρτηση από την κινεζική βιομηχανία σε κρίσιμους τομείς, όπως τα φάρμακα, τα ηλεκτρονικά και οι πρώτες ύλες.
Αυτή η στρατηγική θα έχει ως συνέπεια την αναδιάταξη των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού, με την παραγωγή να μεταφέρεται είτε στις ΗΠΑ (on-shoring) είτε σε γειτονικές χώρες όπως το Μεξικό (nearshoring), είτε σε φιλικές χώρες που δεν εξαρτώνται από την Κίνα, όπως το Βιετνάμ και η Ινδία (friendshoring).
Η εμπορική πολιτική της κυβέρνησης Τραμπ είναι πιθανό να επιταχύνει την πρόθεση του Πεκίνου να δημιουργήσει ένα ανταγωνιστικό προς τη Δύση διεθνές εμπορικό οικοσύστημα, όπως φαίνεται απο πρωτοβουλίες όπως οι BRICS και ο Νέος Δρόμος του Μεταξιού. Όλα αυτά, βέβαια, θα επιτείνουν το πισωγύρισμα από την παγκοσμιοποίηση των προηγούμενων δεκαετιών (deglobalization) και θα δημιουργήσουν αναστάτωση στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες.
Μπορεί ο Τραμπ να κάνει αντιστροφή συμμαχιών όπως ο Νίξον;
Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι κάτι που αναμένεται να απασχολήσει την νέα κυβέρνηση Τραμπ γιατί δημιούργησε μια νέα γεωπολιτική δυναμική σύσφιγξης των σχέσεων Κίνας-Ρωσίας, όπου πλέον η Κίνα έχει το πάνω χέρι, όχι μόνο επειδή η οικονομία της είναι σχεδόν δέκα φορές μεγαλύτερη από αυτή της Ρωσίας, αλλά και γιατί η Ρωσία είναι πλέον απομονωμένη από τη Δύση και εξαρτάται οικονομικά από την Κίνα. Η άτυπη συμμαχία Κίνας-Ρωσίας ταυτόχρονα αποτελεί μαγνήτη για πολλές χώρες, όπως είναι οι χώρες τις Κεντρικής Ασίας, ενώ φέρνει σε δύσκολη θέση χώρες όπως η Ινδία, και το Βιετνάμ που παλαιότερα χρησιμοποιούσαν τη Ρωσία ως αντίβαρο στην Κίνα.
Ο άξονας Πεκίνου – Μόσχας έχει αρνητική επίπτωση στη θέση των ΗΠΑ στην Ευρασία – την σημαντικότερη γεωπολιτική περιοχή του πλανήτη. Γι’ αυτό το λόγο , είναι πιθανό η νέα κυβέρνηση Τραμπ να προσπαθήσει να συμβάλει στον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία, με στόχο τη διάσπαση του άξονα Πεκίνου-Μόσχας, υλοποιώντας ένα διπλωματικό εγχείρημα παρόμοιο με αυτό του Νίξον το 1972.
Ωστόσο, αντί για την προσέγγιση προς το Πεκίνο που έκανε ο Νίξον, αυτή τη φορά η προσέγγιση θα στρέφεται προς τη Μόσχα. Ο Τραμπ προεκλογικά άσκησε δριμεία κριτική στην κυβέρνηση Μπάιντεν για την πολιτική της στον πόλεμο της Ουκρανίας, υποστηρίζοντας ότι ο «πόλεμος δι’ αντιπροσώπων» που διεξάγουν οι ΗΠΑ έναντι της Ρωσίας ενέχει τον κίνδυνο κλιμάκωσης σε πυρηνικό πόλεμο. Επιπλέον, ισχυρίστηκε ότι αυτή η πολιτική έχει ωθήσει τη Ρωσία στην αγκαλιά της Κίνας, δημιουργώντας έτσι έναν ευρασιατικό κολοσσό που έχει την ισχύ να ανταγωνιστεί τις ΗΠΑ.
Ο Ευρατλαντισμός σε κρίση
Γεωπολιτική αναδιάταξη αναμένεται και στις διατλαντικές σχέσεις. Ο Τραμπ θεωρεί ότι οι Ευρωπαίοι είναι πλέον αρκετά ισχυροί να διαχειριστούν μόνοι τους περιφερειακά ζητήματα ασφαλείας, πράγμα που θα επιτρέψει στις ΗΠΑ να μειώσουν την ευρωπαϊκή τους εμπλοκή ώστε να στρέψουν την προσοχή τους στην Κίνα. Έτσι αναμένεται απόσυρση αμερικανικών στρατευμάτων από την Ευρώπη και μετακίνηση τους στον Ειρηνικό. Ένα πρόσθετο ζήτημα τριβής είναι η κατανομή βαρών (burden sharing) μεταξύ ΗΠΑ και των Ευρωπαίων συμμάχων τους.
Ο Τραμπ έχει κατηγορήσει τους Ευρωπαίους ότι εκμεταλλεύονται τις ΗΠΑ παραμελώντας την αμυντική τους προπαρασκευή (free riding) και απειλεί ότι αν οι Ευρωπαίοι δεν αυξήσουν σημαντικά τις στρατιωτικές τους δαπάνες θα αποσύρει την αμερικανική ομπρέλα προστασίας. Οι αμερικανικές απειλές έχουν φέρει ξανά στο προσκήνιο προτάσεις για ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία με πρώτο βήμα συνεργασία για δημιουργία ανταγωνιστικής ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας ώστε να καταστεί εφικτή η μείωση της εξάρτησης από τις ΗΠΑ.
Είναι επίσης πιθανό η νέα αμερικανική κυβέρνηση Τραμπ να αντιστρέψει τις ακολουθούμενες πολιτικές για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Ο Τραμπ δεν φαίνεται να συμμερίζεται την ανάγκη μείωσης των ρύπων και αντιτίθεται στις υιοθετημένες από τις ΗΠΑ πολιτικές απανθρακοποίησης . Στόχος του είναι η επίτευξη αμερικανικής ενεργειακής κυριαρχίας μέσω της αύξησης παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου. Για να πετύχει κάτι τέτοιο προτίθεται να απελευθερώσει τις αμερικανικές ενεργειακές αγορές από το σημερινό αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο με την παροχή πληθώρας αδειοδοτήσεων για νέες εξορύξεις.
Ταυτόχρονα προτίθεται να περικόψει τα υπάρχοντα κίνητρα για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και είναι πιθανό να αποσύρει τις ΗΠΑ από την συμφωνία των Παρισίων για την κλιματική αλλαγή του 2015. Ο Τραμπ θεωρεί ότι η ακολουθούμενη πολιτική για πράσινη μετάβαση ευνοεί την Κίνα η οποία κυριαρχεί στις τεχνολογίες για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Η εποχή των αναταράξεων
Καταλήγοντας, οι βασικές μας προβλέψεις είναι οι εξής: Θα υπάρξει επιδείνωση των σχέσεων ΗΠΑ και Κίνας. Ο μεταξύ τους γεωπολιτικός ανταγωνισμός θα πάρει την μορφή εμπορικού πολέμου, τεχνολογικού ανταγωνισμού με έμφαση στην τεχνητή νοημοσύνη και εντατικοποίησης της κούρσας πολεμικών εξοπλισμών. Εάν η κυβέρνηση Τραμπ καταφέρει να διαπραγματευτεί το τέλος του πολέμου στην Ουκρανία, θα υπάρξει μερική καλυτέρευση των σχέσεων ΗΠΑ-Ρωσίας και αντίστοιχη επιδείνωση των σχέσεων Κίνας-Ρωσίας, αλλά όχι αντιστροφή συμμαχιών αντίστοιχη του επιτεύγματος Νίξον το 1972.
Οι σχέσεις των ΗΠΑ με τους συμμάχους των στην Ασία και κυρίως στην Ευρώπη θα επιδεινωθούν αλλά καμία πλευρά δεν έχει κίνητρο να τις διασπάσει πλήρως. Οι προσπάθειες των Ευρωπαίων για κοινή αμυντική πολιτική δεν αναμένεται να καρποφορήσουν λόγω της απόκλισης συμφερόντων μεταξύ των Ευρωπαίων εταίρων. Οι ευρωπαϊκές χώρες θα αποτύχουν να ακολουθήσουν κοινή οικονομική πολιτική απέναντι στην Κίνα γιατί και εκεί τα συμφέροντά τους αποκλίνουν. Ορισμένες χώρες θα ακολουθήσουν την αμερικανική προτροπή για οικονομική απαγκίστρωση ενώ άλλες θα συνεχίσουν να εμβαθύνουν τις οικονομικές τους σχέσεις με την Κίνα.
Η πιο πάνω ανάλυση οδηγεί στο συμπέρασμα ότι θα αυξηθεί ο εμπορικός προστατευτισμός τόσο στο αμερικανικό όσο και στο ευρωπαϊκό αλλά και στο ασιατικό μπλοκ. Θα αυξηθούν οι εμπορικές συναλλαγές μέσα σε κάθε μπλοκ ενώ θα μειωθούν οι συναλλαγές μεταξύ των μπλοκ και κυρίως μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ. Η Κίνα ταυτόχρονα θα εμβαθύνει τις οικονομικές της σχέσεις με τον «παγκόσμιο νότο», δηλαδή με την πλειοψηφία των χωρών του πλανήτη που δεν θέλουν να εμπλακούν στον γεωπολιτικό ανταγωνισμό μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας αλλά αντίθετα θέλουν να τον εκμεταλλευτούν προς όφελος τους.
Οι περιβαλλοντικοί στόχοι για απανθρακοποίηση που έχουν τεθεί στις διεθνείς συνδιασκέψεις για την κλιματική αλλαγή θα παραπεμφθούν στις καλένδες, ενώ θα μειωθεί η διεθνής συνεργασία για την πρόληψη της διασποράς πυρηνικών όπλων και για την πρόληψη ή/ και καταπολέμηση πανδημιών. Τέλος, η Νότιος Σινική θάλασσα και κυρίως η Ταϊβάν θα συνεχίσουν να αποτελούν την πιο εύφλεκτη πυριτιδαποθήκη του πλανήτη. Ο πλανήτης έχει εισέλθει σε εποχή πολλαπλών ταυτόχρονων κρίσεων.
*Ο Αθανάσιος Πλατιάς είναι ομότιμος καθηγητής Στρατηγικής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και Πρόεδρος του Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων. *Ο Βασίλης Τρίγκας είναι επισκέπτης επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Tsinghua. Έχουν συγγράψει το βιβλίο «Αποδομώντας την Παγίδα του Θουκυδίδη: Υψηλή Στρατηγική και Γεωπολιτικός Ανταγωνισμός ΗΠΑ-Κίνας» (Δίαυλος, 2023)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου