Ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ και η νέα στρατηγική αφετηρία

U.S. president Donald Trump is seen on a screen during his virtual speech at the Annual Meeting of World Economic Forum in Davos, Switzerland, Thursday, Jan. 23, 2025. (AP Photo/Markus Schreiber)via Associated Press

Είναι πασίδηλο ότι θα επιχειρηθεί μια νέα πλανητική στρατηγική ισορροπία. Ερωτήματα σχετικά με τον εάν η ΕΕ και το ΝΑΤΟ θα συνεχίσουν όπως είναι.

Δρ. Παναγιώτης Ήφαιστος, Αρθρογράφος

Ομ. Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων – Στρατηγικών Σπουδών, Παν/μιο Πειραιώς, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών

Εάν κάτι καταμαρτύρησε η αλλαγή Προέδρου στις ΗΠΑ είναι η πέραν κάθε φαντασίας διαφοροποίηση πολιτικών, πνευματικών, αισθητικών και κοσμοθεωρητικών παραδοχών εντός και μεταξύ των κρατών. Εκτιμάται ότι αυτό οφείλεται αφενός την συνεχιζόμενη προσκόλληση πολλών στα παρωχημένα πλέον εσχατολογικά ιδεολογικά δόγματα και αφετέρου στις καταιγιστικές στρατηγικές εξελίξεις που προκαλούν απορίες και διλήμματα. Εάν κάτι είναι σίγουρο είναι ότι βρισκόμαστε στην αφετηρία μεγάλων στρατηγικών ανακατατάξεων και οι αποφάσεις του νέου Αμερικανού προέδρου αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, καθώς επίσης και οι δηλώσεις του στο Νταβός μετά από μερικές μέρες, φωτίζουν τον στρατηγικό προσανατολισμό που αφορά ευθέως τόσο τις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις όσο και τα μικρής και μεσαίας ισχύος κράτη στις περιφέρειες. Για να μπορούν να γίνονται εκτιμήσεις για τις προεκτάσεις των στάσεων, δηλώσεων και αποφάσεων του προέδρου Τραμπ, κάνουμε σαφές ότι προϋπόθεση για ορθή γνώση, επίγνωση και ορθολογιστικές αποφάσεις είναι, μεταξύ άλλων, τα πιο κάτω.

Πρώτον, απαιτείται σωστή κατανόηση του χαρακτήρα, της δομής και της φυσιογνωμίας του κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος. Πρωτίστως ότι το συγκαιρινό διεθνές σύστημα έχει ως είναι καθεστώς την κρατική κυριαρχία όπως την όρισαν όλα τα έθνη στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ το 1945. Η εθνική ανεξαρτησία, είναι βασικά, η κοσμοθεωρία των Εθνών και όπως ορίζει ο Χάρτης προϋποθέτει εσωτερική-εξωτερική κυριαρχία. Εγγενώς και εξ αντικειμένου, κάθε κρατοκεντρικό σύστημα είναι άναρχο επειδή απουσιάζει παγκόσμια κοινωνία, παγκόσμιο κοινωνικοπολιτικό σύστημα, νομιμοποιημένη παγκόσμια εξουσία και νομιμοποιημένοι παγκόσμιοι νόμοι.

Έχουμε τις Συνθήκες που ορίζουν την διεθνή τάξη και την Επικράτεια των κρατών. Τα σύνορα της Επικράτειας κάθε κράτους συνήθως χαράσσονται μετά τον τελευταίο πόλεμο και εάν ένα κράτος αδυνατεί να ασκήσει την κυριαρχία του διαφυλάττοντας αυτή την Επικράτεια νέες συμφωνίες ορίζουν νέα σύνορα, για παράδειγμα, συγκαιρινά στα πεδία του δικαίου της θάλασσας. Τα αξιώματα και βασικά ολιστική γνώση που συγκροτεί επιστημονικό Παράδειγμα για κάθε κρατοκεντρικό σύστημα εμπεριέχεται στο αριστούργημα «Πελοποννησιακός Πόλεμος» του Θουκυδίδη. Τυγχάνει οι περισσότεροι Έλληνες διεθνολόγοι να μερίμνησαν να μεταφραστούν στα Ελληνικά τα έργα διεθνολόγων η ανάλυση των οποίων είναι συμβατή με τα αξιώματα του Θουκυδίδη (Kenneth Waltz, John Mearsheimer, Robert Gilpin, Hedley Bull, κ.α.).

Προστίθεται ότι κάθε νοήμων αντιλαμβάνεται πως οι εσχατολογικά ιδεολογικά προσανατολισμένες αναλύσεις του Ψυχρού Πολέμου δεν είναι μόνο παρωχημένες αλλά και «επικίνδυνες» ως βάση ανάλυσης του κρατοκεντρισμού όπως εξελίσσεται τον 21 αιώνα. Το γεγονός πως ουκ ολίγοι αναμασούν ακόμη τα παρωχημένα ιδεολογήματα του παρελθόντος είναι μια παθογένεια και τα μέλη των κοινωνιών έχουν συμφέρον να το κατανοήσουν. Στο ίδιο πλαίσιο αναφέρεται ότι παρά την αναπόφευκτη πολυφωνία ένας διόλου αμελητέος αριθμός Ελλήνων διεθνολόγων συμπεριλαμβανομένων νεότερων επιστημόνων είναι προσανατολισμένοι με όρους αξιωμάτων του Παραδείγματος προσεγγίζοντας τα διεθνή ζητήματα αξιολογικά ουδέτερα και γι’ αυτό αντικειμενικά.

Δεύτερο, οι αρχικές θέσεις του νέου προέδρου των ΗΠΑ ενώ είναι αντιληπτό πως συχνά επιχειρείται να δημιουργηθούν παραστάσεις ενίοτε και σκόπιμα αντιφατικές, καθιστούν πασίδηλο ότι θα επιχειρηθεί μια νέα πλανητική στρατηγική ισορροπία και να τερματιστούν άσκοπες, οδυνηρές και ανορθολογικές περιφερειακές διενέξεις.

Αφήνοντας κατά μέρος τις συμπάθειες, αντιπάθειες, αισθητικά κριτήρια, εντεταλμένες προπαγάνδες υπέρ και κατά προσώπων ή κρατών, εκτιμάται ότι αναφορές σε «καλές» και «κακές» πλευρές στα ηγεμονικά πεδία και στους Μεταψυχροπολεμικούς πολέμους είναι εκτός πραγματικότητας.

«Πολιτικός, νομικός, θεσμικός και στρατηγικός ορθολογισμός» (κατά το δυνατό συμφέρουσες αποφάσεις πάνω στην πλάστιγγα κόστους οφέλους εναλλακτικών αποφάσεων) επιτάσσει να κατανοηθεί ότι διαχρονικά πάντα όλες οι ηγεμονικές δυνάμεις λειτουργούν με ανελέητα αδίστακτο τρόπο και με όρους στρατηγικών σκοπιμοτήτων. Επίσης, είναι επιτακτικά αναγκαίο να γίνει αντιληπτό ότι μετά το 1990 οι καταστροφικές, υπερβολικά οδυνηρές για πολλές κοινωνίες και ταυτόχρονα παράνομες επεμβάσεις στις περιφέρειες δεν οδήγησαν σε νέες ισορροπίες ή παγκόσμια κυριαρχία της ισχυρότερης δύναμης αλλά αντίθετα σε υπερεπέκταση που εξαρχής για πολλούς αναλυτές της στρατηγικής ήταν και συνεχίζει να είναι ολοφάνερων συνεπειών.

Τρίτον, ενώ η μεγαλύτερη παράλειψη της πρώτης προεδρίας του Τραμπ ήταν ο παραγκωνισμός των άρτιων Αμερικανικών επιτελείων του Πενταγώνου αυτή την φορά όχι μόνο ολοφάνερα εδράζει τις θέσεις πάνω σε επιτελικά επεξεργασμένες εναλλακτικές στρατηγικές προσεγγίσεις αλλά φρόντισε να δημιουργήσει δικό του επιτελικό σύστημα που σταδιακά εντάσσεται στα κεντρικά επιτελεία.

Αυτό είναι κάτι αναγκαίο καθότι μπροστά μας εξ αντικειμένου έχουμε μια αναπόφευκτα ακραία και ριψοκίνδυνη στρατηγική σχοινοβασία με σκοπό τερματισμό των περιφερειακών πολέμων, μείωση του κινδύνου πυρηνικού ολοκαυτώματος, δημιουργία νέων στρατηγικών συσχετισμών μακρόχρονης διάρκειας και δημιουργία παραστάσεων που προκαλούν παραστάσεις κόστους στις άλλες δυνάμεις.

Οι επιμέρους αποφάσεις δεν μπορούν να προβλεφθούν παρά μόνο ο προσανατολισμός και ο σκοπός του νέου Τραμπ ο οποίος ολοφάνερα επιδιώκει μια νέα στρατηγική ισορροπία δυνάμεων ή και εξισορροπήσεων ανερχομένων δυνάμεων όπως η Κίνα. Δεν μπορεί να προβλεφθεί όχι μόνο επειδή οι συντρέχοντες πόλεμοι δημιούργησαν ένα ρευστό διεθνές περιβάλλον αλλά επιπλέον, μεταξύ άλλων, επειδή Μεταψυχροπολεμικά:

α) προκλήθηκε αστάθεια και ανορθολογικές στρατηγικές αποφάσεις (η στάση απέναντι στην Ρωσία και οι αποφάσεις της ίδιας της Ρωσίας είναι χαρακτηριστικές),

β) εκκολάφθηκαν περιφερειακές δυνάμεις ανερχόμενης ισχύος και απρόβλεπτων στάσεων και ρόλου οι οποίες επιχειρούν να αυτονομηθούν και

γ) με ιστορικούς όρους εξ αντικειμένου είχαμε εφήμερες στρατηγικές συγκλίσεις όπως αυτές της Ρωσίας-Κίνας και των κρατών που συμμετέχουν στο BRICS.

Αυτά τα κριτήρια και παράγοντες και πολλά άλλα δημιουργούν πολλές μεταβλητές μεγάλης κύμανσης που παρεμβάλλονται μεταξύ του σκοπού για νέες σταθερές ισορροπίες (και ασφαλώς συμφέρουσες όποιους αφορά) και τις ισχύουσας εν εξελίξεις πραγματικότητας. Αναμφίβολα, λόγω ισχύος, κύριος στρατηγικός δρώντας είναι οι ΗΠΑ. Η υιοθέτηση ορθολογιστικών αποφάσεων από τον νέο πρόεδρο αλλά και των συνομιλητών του των άλλων δυνάμεων είναι μια μεγάλη πρόκληση και ένα στοίχημα.

Τέταρτο, οι αποφάσεις και τα αποτελέσματα, οι δηλώσεις του προέδρου Τραμπ στο Νταβός είναι πολύ σημαντικές. Εδώ στεκόμαστε μόνο στην εκπληκτικά δηλωτική των προθέσεων και των σχεδίων θέση ότι «δεν αγαπά την ΕΕ αλλά αγαπά τα κράτη της Ευρώπης».

α) Προηγήθηκαν οι διαφημισμένες θέσεις του συμβούλου του Μάσκ -δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι αυτός και μερικοί ακόμη, δεν είναι πλέον ή «δεν πρέπει να είναι» ανεξέλεγκτος διεθνικός δρώντας αλλά ενταγμένος στα επιτελεία των ΗΠΑ και στους πολιτικούς του θεσμούς- για Ευρωπαϊκά κράτη και κυρίως για την Βρετανία και την Γερμανία. Ερωτάται: Δεν το γνώριζε ο νέος Πρόεδρος; Αναμφίβολα το γνώριζε και ξεκάθαρα υποδηλώνει στρατηγικούς σκοπούς για ριζικές ανακατατάξεις στην Ευρώπη.

β) Ενώ όλοι γνωρίζουμε ή πρέπει να γνωρίζουμε πως το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν το «δεξί στρατηγικό χέρι» της Μεταπολεμικής Αμερικανικής στρατηγικής ενδέχεται το Λονδίνο να ενταχθεί σε μια άλλη κλίμακα ιεραρχημένων σκοπών.

γ) Σε αυτή την υποθετική αλλά ολοφάνερα υπό επεξεργασία νέα ιεραρχία σκοπών και στρατηγικών προσεγγίσεων τίθενται αναπάντητα ερωτήματα για όλες τις μεγάλες και μεσαίας ισχύος ευρωπαϊκές δυνάμεις, συγκεκριμένα την Γαλλία, την Γερμανία, την Ιταλία και ασφαλώς την Βρετανία. Επίσης τίθενται αναπάντητα ερωτήματα για κράτη στην κεντρική Ευρώπη όπως η Πολωνία και η Ρουμανία ανεξάρτητα εάν τώρα συγκλίνουν ή αποκλίνουν από το εν πολλοίς τεχνοκρατικά προσανατολισμένο σύστημα διακυβέρνησης των Βρυξελλών.

Αυτά και πολλά άλλα αφορούν ευθέως την σχέση με την Ρωσία, τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία και το κατά πόσο οι ΗΠΑ ευνοούν συνέχιση της ΕΕ όπως είναι, συνέχιση της Ατλαντικής Συμμαχίας όπως είναι και τις νέες Ευρασιατικές και πλανητικές ισορροπίες που ολοφάνερα ο πρόεδρος των ΗΠΑ επιδιώκει. Πρόβλεψη δεν είναι εφικτή επειδή όπως είπαμε οι μεταβλητές είναι πολλές και συμπλέκονται ρευστά.

Καθώς ωριμάζουν οι τάσεις και ολοκληρώνοντας το παρόν κείμενο, αναφέρεται συνοπτικά το κατά την εκτίμησή μας κυριότερο ζήτημα το «Γερμανικό ζήτημα» και κατά άλλους «Γερμανικό πρόβλημα». Σε πολλά βιβλία και άρθρα έχουμε εξετάζει αυτό το κεντρικό ζήτημα και τις επιδιώξεις των άλλων δυτικών κρατών οι οποίες ως προς τις στρατηγικές πτυχές και τα διλήμματα ασφαλείας είναι «ολοζώντανο» εάν όχι από άποψη στρατηγικής των ΗΠΑ και των Ευρωπαϊκών κρατών το σημαντικότερο.

Μέχρι τώρα, ίσχυε η ρήση του πρώτου ΓΓ του ΝΑΤΟ Λόρδου Ismey ότι στρατηγικός σκοπός ήταν «οι Αμερικανοί μέσα, οι Ρώσοι έξω και οι Γερμανοί κάτω”. Όπως είναι ολοφάνερο αυτές οι τρεις στρατηγικές διαστάσεις είναι σε πλήρη και ρευστή εξέλιξη. Πολύ σύντομα, βασικό και κύριο συμπέρασμα από καιρό είναι ότι «η ΕΕ είναι ένας πολιτικός/στρατηγικός νάνος και ένας νομικός/οικονομικός γίγαντας που εκκολάφθηκε μέσα στο Αμερικανικό στρατηγικό θερμοκήπιο του Ψυχρού Πολέμου».

Η Ευρώπη πάντα ήταν και συνεχίζει να είναι στρατηγικά διαιρεμένη γύρω από την θέση και τον ρόλο της Γερμανίας. Ενώ οι Μπίσμαρκ κατόρθωσε να αποφύγει μεγάλα διλήμματα Ασφαλείας οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι οδήγησαν σε συγκεκριμένες Μεταπολεμικές αποφάσεις που κανείς δεν έχει την πολυτέλεια να αγνοεί όταν ομιλεί ή γράφει για την «ενότητα της Ευρώπης» και μάλιστα την στρατιωτική.

Πολύ συνοπτικά επειδή το θέμα έχει εξεταστεί αλλού, αναφέρονται τα εξής:

α) Ενώ όταν τερματίστηκε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος κύρια θέση των άλλων ήταν η κατάτμηση της Γερμανίας σε εκατοντάδες καντόνια όπως ήταν τους προηγούμενους αιώνες, τελικά η δημιουργία της Ατλαντικής Συμμαχίας και η στρατηγική εγγύηση των ΗΠΑ ότι θα είναι παρούσα έκανε αποδεκτό το δυτικό τμήμα να ενταχθεί στην Συμμαχία. Κύριο χαρακτηριστικό είναι ότι τα επιτελεία της δεν θα είναι ανεξάρτητα αλλά ενταγμένα στο ΝΑΤΟ.

β) Αταλάντευτα και αδιάλειπτα οι άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις ήταν κάθετα αντίθετες στο να αποκτήσει η Γερμανία πυρηνικά όπλα.

γ) όπως έχουμε εξετάσει εξαντλητικά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και η ντε φάκτο επανένωση της Γερμανίας το 1989-90 συσπείρωσε την Ιταλία, Γαλλία και Βρετανία, κυρίως τις δύο τελευταίες, και έφερε την Ευρώπη στα πρόθυρα του πολέμου. Όπως έγραψε η πρωθυπουργός Θάτσερ στις συναντήσεις με Γάλλους στο τραπέζι ήταν και τα πυρηνικά τους όπλα.

δ) Εν μέσω στρατηγικής και πολιτικής θύελλας σπασμωδικά και απροετοίμαστα εξ ου και ανορθολογικά δημιουργήθηκε η ΟΝΕ με κεντρικό επιχείρημα των υποστηριχτών στην Γαλλία «να δεθεί η Γερμανία με νομισματικά δεσμά» («νομισματικές κλωστές με τις οποίες θα δεθεί ένας οικονομικός γίγαντας» έλεγαν οι αντίθετοι και στο δημοψήφισμα αρχές του 1993 έχασαν με 49.7 τοις εκατό). Και ενώ μετά το 1990 ισχυρές φωνές κυρίως γκωλικών αλλά και πολλών Αμερικανών πολιτικών και αναλυτών της στρατηγικής μιλούσαν για κατάργηση του ΝΑΤΟ (αφού όπως έλεγαν καταργήθηκε το σύμφωνο της Βαρσοβίας σε αναφορά με το οποίο υπήρχε) και προσέγγιση της Ρωσίας για την δημιουργία Ευρασιατικών ισορροπιών που θα μείωναν τα διλήμματα ασφαλείας, στην συνέχεια οι περισσότεροι ζητούσαν διαιώνιση της Ατλαντικής Συμμαχίας κάτι που αποφασίστηκε το 1995. Κύριος σκοπός τους είναι να διασφαλιστεί, ξανά, η Μεταψυχροπολεμική ένταξη και έλεγχος της Γερμανίας. Όσον αφορά την ΟΝΕ είναι γνωστό ότι δεν οδήγησε σε πολιτική ένωση όπως πολλοί έλεγαν το 1992 αλλά σε κυριαρχία των τεχνοκρατών και των διεθνικών δρώντων, κάτι για το οποίο η Ελλάδα έχει πικρή πείρα με τα μνημόνια.

ε) Έκτοτε, είχαμε Γερμανικές πρωτοβουλίες ενεργειακής προσέγγισης της Ρωσίας που δημιουργούσαν μνήμες παλαιότερων ανάλογων τάσεων, τον πόλεμο της Ουκρανίας που οδήγησε στην εν πολλοίς εξουδετέρωση αυτής της προσέγγισης και το Μπρέξιτ και στρατηγικές ανακατατάξεις που όπως φαίνεται λίγοι έχουν αντιληφθεί τις προεκτάσεις, διαφορετικά δεν θα μιλούσαν με τόση βεβαιότητα για μια ανάδυση Ευρωπαϊκής άμυνας που θα είναι μάλιστα τόσο αποτελεσματική για να αντικαταστήσει την μέχρι τις μέρες μας υποστηριζόμενη από τις ΗΠΑ δομή. Τι εννοεί λοιπόν ο νέος πρόεδρος με την ρήση «δεν αγαπά την ΕΕ αλλά αγαπά τα Ευρωπαϊκά κράτη». Η απάντηση είναι πως χρειάζεται μεγάλη προσοχή καθότι όπως ήδη υποστηρίχθηκε πιο πάνω βρισκόμαστε μόλις στην αφετηρία μεγάλων στρατηγικών ανακατατάξεων.

ζ) Καταληκτικά, όσον αφορά τις περιφέρειες και ειδικότερα την ζώνη από την Ευρώπη μέχρι την Μέση Ανατολή η ρευστότητα είναι ακόμη μεγαλύτερη. Θα συνεχιστούν οι επιτυχείς σχοινοβασίες και συναλλαγές της Τουρκίας και ποια η στάση των ΗΠΑ; Συντομογραφικά τονίζονται τα εξής:

1) Επειδή οι στρατηγικές αποφάσεις των ηγεμονικών δυνάμεων είναι ανελέητες και επειδή λαμβάνονται με όρους συμφέροντος όλα είναι πιθανά και εξαρτώνται από τις στάσεις και αποφάσεις των ενδιαφερόμενων περιφερειακών κρατών.

2) Θα ευνοηθούν ή τουλάχιστον θα επιβιώσουν χωρίς μεγάλες απώλειες όσα κράτη διαθέτουν αξιόπιστη στρατηγική και ιδιαίτερα εάν απειλούνται αξιόπιστη αποτρεπτική στρατηγική.

3) Θα ευνοηθούν και θα διασφαλιστούν όσοι στα πλαίσια πολιτικού, νομικού, θεσμικού και στρατηγικού ορθολογισμού όπως τον ορίσαμε πιο πάνω δύνανται να κάνουν συναλλαγές με τα άλλα κράτη, ιδιαίτερα τα ηγεμονικά εντός των συμμαχιών και των άλλων διεθνών θεσμών (συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ) που συμμετέχουν.

ΠΗΓΗ https://www.huffingtonpost.gr