Από τις φυλακές στο σχολείο – Η άγνωστη ιστορία του τετραγώνου Ρήγα Φεραίου & Σατωβριάνδου στην Πάτρα

 

Λίγοι περαστικοί της Πάτρας γνωρίζουν πως, στο ήσυχο σήμερα τετράγωνο Ρήγα Φεραίου – Σατωβριάνδου, ένα τετράγωνο κάτω από το ιστορικό Στρουμπείο, βρισκόταν κάποτε ένα από τα πιο ιδιαίτερα κτίρια της πόλης: το συγκρότημα των παλαιών φυλακών Μαργαρίτη, γνωστών και ως «φυλακές της Ρήγα Φεραίου».

Σήμερα στη θέση τους υψώνεται το 11ο Δημοτικό Σχολείο Πατρών.
Όμως ένα μικρό, σχεδόν μυστικό, τμήμα του παλιού κτιρίου σώζεται ακόμη. Και βρίσκεται κυριολεκτικά… μπροστά στα μάτια όλων.

🕰️ Από έπαυλη σε ιταλικό σχολείο – και από εκεί στις φυλακές

Η ιστορία του οικοπέδου ξεκινά τον ύστερο 19ο αιώνα, όταν εκεί στεγάστηκε η έπαυλη και τα γραφεία της εταιρείας Κλάους.
Τις επόμενες δεκαετίες πέρασε στον Δημοσθένη Αλεξόπουλο, ενώ λίγο πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο χρησιμοποιήθηκε ως Ιταλικό σχολείο αρρένων, λόγω της ισχυρής ιταλικής παρουσίας στην Πάτρα.

Μετά το 1944–45, όταν η περιοχή πέρασε ξανά στον έλεγχο του ελληνικού κράτους, το κτίριο κατασχέθηκε και μετατράπηκε σε κατάστημα κράτησης (φυλακή).
Από το 1946 και για περίπου τρεις δεκαετίες, αποτέλεσε ένα μικρό, αλλά χαρακτηριστικό σωφρονιστικό χώρο της πόλης.

Οι παλαιότεροι Πατρινοί το θυμούνται ακόμη ως «φυλακές της Ρήγα Φεραίου» ή «φυλακές Μαργαρίτη».

🧱 Το μοναδικό κομμάτι που στέκει ακόμη

Παρά την κατεδάφιση των φυλακών στις αρχές της δεκαετίας του ’80, ένα τμήμα του κτιρίου δεν εξαφανίστηκε.
Σώζεται μέχρι σήμερα στη συμβολή της Σατωβριάνδου με την οδό  Ρήγα Φεραίου, δίπλα ακριβώς στο σχολικό συγκρότημα.

Το τμήμα αυτό, το οποίο φωτογραφήθηκε σήμερα, διατηρεί:

• την παλαιά λιθοδομή

• τα στενά παράθυρα με σιδεριές, χαρακτηριστικό στοιχείο χώρων κράτησης

• την τυφλή υπερυψωμένη γωνία, που αποτελεί το τελευταίο αρχιτεκτονικό ίχνος του κτιρίου

• το χαμηλό ισόγειο με την εσωτερική διαμόρφωση που μαρτυρά παλιές χρήσεις

Είναι ό,τι έχει απομείνει από ένα κτίσμα που άλλαξε πολλές φορές ρόλο μέσα σε 130 χρόνια.

                                Το τελευταίο σωζόμενο τμήμα των φυλακών στη Σατωβριάνδου»

🏫 Το 11ο Δημοτικό – Η νέα σελίδα του χώρου

Το υπόλοιπο οικόπεδο κατεδαφίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και στις αρχές του ’80.
Στη θέση του χτίστηκε το 11ο Δημοτικό Σχολείο Πατρών, το οποίο λειτουργεί μέχρι σήμερα.

Οι φωτογραφίες της σχολικής αυλής δείχνουν ξεκάθαρα το σημερινό πρόσωπο μιας περιοχής που γνώρισε πολύ σκληρές εποχές.

                                     Το 11ο Δημοτικό Πατρών χτισμένο στη θέση των παλαιών φυλακών

📍 Το τετράγωνο που κρύβει ιστορία

Αν και σήμερα λίγοι το γνωρίζουν, το τετράγωνο αυτό της Πάτρας κρύβει μέσα του:

• τη βιομηχανική ιστορία της πόλης (εποχή Κλάους)

• την ιταλική παρουσία πριν τον πόλεμο

• την μεταπολεμική πραγματικότητα της κράτησης

• την παιδαγωγική συνέχεια με την ίδρυση του 11ου Δημοτικού

Το μικρό κομμάτι που στέκει ακόμη είναι πολύτιμη μαρτυρία μιας ξεχασμένης εποχής.

Και αξίζει να παραμείνει στη μνήμη — και στα μάτια των Πατρινών.

 Χάρτης της περιοχής: Η θέση των παλαιών φυλακών και του σημερινού 11ου Δημοτικού Πατρών (Infographic: Alexander-Hellas)

📚 Πηγές – Βιβλιογραφία & Αρχειακό Υλικό

1. Πολιτεία News
«Η πόρτα του φύλακα – Φωτογραφία από κάτι παλιό της Πάτρας που δεν γκρεμίστηκε»
(αναφορά στην υπερυψωμένη πόρτα και στο εναπομείναν τμήμα των φυλακών)

2. Peloponnisos (Pelop.gr)
Άρθρα για τις παλιές φυλακές της Πάτρας και για τα κτίρια που προϋπήρχαν της σύγχρονης ρυμοτομίας.

3. Αρχεία για την ιστορία της Achaia Clauss
Αναφορές στην έπαυλη και τα γραφεία της εταιρείας στην Πάτρα κατά τον 19ο αιώνα και τις πρώιμες δεκαετίες του 20ού αιώνα.

4. Προφορικές μαρτυρίες και τοπική παράδοση
Μαρτυρίες παλαιών κατοίκων της περιοχής για τη λειτουργία των «Φυλακών Μαργαρίτη» από το 1946 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1980.

5. Επιτόπια τεκμηρίωση (2025)
Φωτογραφική έρευνα πεδίου (Ν. Μενελάου) στο τετράγωνο Ρήγα Φεραίου – Σατωβριάνδου, με καταγραφή του μοναδικού σωζόμενου τμήματος του κτιρίου.

🗓️ Νοέμβριος 2025

✍️ Alexander-Hellas.blogspot.gr