"Οι μαγεμένες" της Θεσσαλονίκης

Ο άγνωστος τεράστιος πολιτιστικός πλούτος της Θεσσαλονίκης

Στις 23 Απριλίου του 1939, η 80χρονη τότε Ζεντίλ Κοέν διηγείται στο δημοσιογράφο της εφημερίδας "Μακεδονία" Ι. Ταχογιάννη την ιστορία των "Ινκαντάδος", όπως τις αποκαλεί. Πρόκειται για τα οκτώ αγάλματα που στόλιζαν μια διπλή στοά με κιονοστοιχία.
Οι "Μαγεμένες", τα οκτώ αγάλματα της Μαινάδας, του Διονύσου, τηςΑριάδνης, της Λήδας, του Γανυμήδη, του Διόσκουρου, της Αύρας και της Νίκης κοσμούσαν το σπίτι ενός πλούσιου εβραίου υφασματέμποτου, του Λιάτσι Αρδίτη.
"Εγώ άκουσα να λένε ότι υπήρχαν και άλλα μάρμαρα στο υπόγειο", αφηγείται η Κοέν και εξιστορεί πως ο πλούσιος υφασματέμπορος...

πούλησε τη βίλα με τις "Μαγεμένες" σε έναν άλλο υφασματέμπορο, τον Μωύς Μπενβενίστε...
Οι "Μαγεμένες", ή τα Είδωλα, οι Καρυάτιδες της Θεσσαλονίκης όπως ονομάστηκαν, βρίσκονται με τους αριθμούς1391 -1401 στο Λούβρο. Δεν εκτίθενται όπως θα περίμενε κανείς, αλλά βρίσκονται αμπαλαρισμένες σε κάποιο από τα υπόγεια του μουσείου.

 Αίτημα επιστροφής
Ο υποψήφιος βουλευτής της ΝΔ Σταύρος Καλαφάτης έχει επαναφέρει για ακόμη μία φορά το θέμα των "Μαγεμένων", προτείνοντας να εκτεθούν στη Θεσσαλονίκη, στην πόλη τους, στο πλαίσιο μιας διαμουσειακής συνεργασίας.
Το ζήτημα έφτασε μέχρι τη Βουλή με σχετική ερώτηση που κατέθεσε στον αρμόδιο υπουργό ο βουλευτής. Το ενδεχόμενο επιστροφής των "Μαγεμένων" στη Θεσσαλονίκη, έστω και για μία έκθεση και όχι μόνιμα, φαίνεται να αντιμετωπίζει με θετικό τρόπο και το υπουργείο Πολιτισμού.
Στο θέμα της επιστροφής των δικών μας... ελγίνειων -όπως έχουν χαρακτηριστεί- έχει αναφερθεί και η Χρύσα Αράπογλου, όταν ήταν υποψήφια δήμαρχος Θεσσαλονίκης και μάλιστα είχε δηλώσει χαρακτηριστικά ότι οι "Μαγεμένες" είναι σύμβολο της πόλης.

Ποιες ήταν

Οι "Μαγεμένες" παραπέμπουν στη λατρεία του Διονύσου και είχαν τοποθετηθεί περίπου το 2ο αιώνα στο ύψος της Αρχαίας Αγοράς στην Εγνατία, δίπλα από τα Λουτρά Παράδεισος.
Τα είδωλα ή Incantadas, όπως ονομάζονταν στα σεφαραδίτικα, διάλεκτο των Ισπανοεβραίων της Θεσσαλονίκης, γοήτεψαν όλους του επισκέπτες της πόλης. Δημιουργήθηκαν προφανώς για να καλύψουν την είσοδο της Αγοράς από την Εγνατία. Η είσοδος αυτή αποτελούνταν από κιονοστοιχία με πεσσούς, οι οποίοι έφεραν στις δύο πλευρές της ανάγλυφες παραστάσεις. Μια νεανική μορφή του Διονύσου, την Αριάδνη στεφανωμένη με φύλλα κληματαριάς, τη Λήδα σε σύμπλεγμα με τον κύκνο, τον Γανυμήδη σε σύμπλεγμα με τον αετό, την Αύρα με αέρινο χιτώνα, τη μορφή Διόσκουρου και Φρύνης...

Μαρτυρία και μνήμες

Οι πανέμορφοι κίονες-αγάλματα αφαιρέθηκαν και μεταφέρθηκαν στη Γαλλία το 1864, με την άδεια των οθωμανικών αρχών, από το γάλλο παλαιογράφο Εμανουέλ Μίλερ.
Μέχρι και το 1917 στην περιοχή δίπλα από τα Λουτρά Παράδεισος στο ύψος της Εγνατίας τα κατάλοιπα αυτής της κιονοστοιχίας βρίσκονταν στην αυλή ενός σπιτιού...
Όπως έλεγε η τελευταία αυτόπτης μάρτυρας των "Μαγεμένων" Ζεντίλ Κοέν, πριν από την πυρκαγιά του 1917 ένα μέρος από τα έργα τέχνης, που είχε στην κατοχή της η πλούσια οικογένεια του εβραίου υφασματέμπορα, πουλήθηκε σε Άγγλους. Το σπίτι του πλούσιου εμπόρου και οι τελευταίες μνήμες από τις "Μαγεμένες" σβήστηκαν στην πυρκαγιά του '17.
Ο χρόνος ωστόσο δεν έσβησε ολοσχερώς τη μνήμη. Κάποιοι αναζητούν ακόμη τα ίχνη χαμένης ομορφιάς σε αυτήν την πόλη...
(από την εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 2007)
και από το blog visaltis.blogspot.com:

 

ΜΕΡΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΕΙΔΩΛΙΑ ΣΤΟ ΛΟΥΒΡΟ

ΑΙΤΗΜΑ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ ΤΩΝ ¨ΜΑΓΕΜΕΝΩΝ¨ ΤΗΣ ΣΤΟΑΣ ΤΩΝ ΕΙΔΩΛΩΝ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Την επιστροφή των οκτώ αγαλμάτων της στοάς των Ειδώλων από το Μουσείο του Λούβρου ζητά ο δήμος Θεσσαλονίκης
Το αίτημα να έρθουν στη Θεσσαλονίκη οι περίφημες «Incantadas», γνωστές ως «Μαγεμένες», θα επαναφέρει ο δήμος Θεσσαλονίκης το επόμενο χρονικό διάστημα. Πρόκειται για σειρά οκτώ αγαλμάτων της στοάς των Ειδώλων στην Αρχαία Αγορά, τα οποία εκτίθενται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι. Η προσπάθεια του δήμου θα γίνει στο πλαίσιο του εορτασμού για τα 100 χρόνια που συμπληρώνονται το 2012 από την απελευθέρωση της πόλης.«Το επόμενο χρονικό διάστημα θα συσταθεί μία επιτροπή, προκειμένου να προετοιμάσει εγκαίρως τις εκδηλώσεις αυτού του εορτασμού για τα 100 χρόνια. Στο πλαίσιο αυτό θα επαναδιατυπώσουμε το αίτημά μας για τις Μαγεμένες », είπε χαρακτηριστικά ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Βασίλης Παπαγεωργόπουλος, από το βήμα του δημοτικού συμβουλίου.

Δεν είναι η πρώτη φορά που οι «Μαγεμένες», γνωστές και ως «Καρυάτιδες της Θεσσαλονίκης», απασχολούν την πόλη και τους φορείς της. Το θέμα είχε επανέλθει στην επικαιρότητα τόσο επί Πολιτιστικής Πρωτεύουσας όσο και με αφορμή την ανάπλαση της Αρχαίας Αγοράς, η μελέτη για την οποία προέβλεπε ειδικό χώρο για τις «Μαγεμένες». Μάλιστα, το τμήμα αυτό της μελέτης παραμένει ανεκπλήρωτο, αφού ο χώρος είναι κενός.

Oι «Μαγεμένες» είναι οκτώ αγάλματα (της Μαινάδας, του Διονύσου, της Αριάδνης, της Λήδας, του Γανυμήδη, ενός εκ των Διόσκουρων, της Αύρας και της Νίκης), ασύλληπτης ομορφιάς αλλά και αξίας, που κλάπηκαν πριν από την απελευθέρωση της πόλης (1864) από το Γάλλο αρχαιοκάπηλο Εμανουέλ Μίλερ (με την άδεια των οθωμανικών αρχών

Γνωστή στη Θεσσαλονίκη είναι η λεγόμενη Στοά των Ειδώλων ή των Μαγεμένων της ύστερης ελληνιστικής περιόδου. Στοά των Ειδώλων ονομάστηκε από τους χριστιανούς κατοίκους της Θεσσαλονίκης και Μαγεμένες από τους Σεφαραδίτες, τους Ισπανοεβραίους που ήρθαν στη Θεσσαλονίκη από την περιοχή Sepharadh της Ισπανίας, όπου ήταν εγκατεστημένοι πριν το διωγμό του 1492 που επέβαλλαν οι Ισπανοί βασιλείς Φερδινάνδος και Ισαβέλλα. Εξάλλου, η Στοά των Ειδώλων –ό,τι, τέλος πάντων, είχε απομείνει από το μνημείο που είχαν ανεγείρει οι Ρωμαίοι για να στολίσουν τη νότια είσοδο στο Forum, από τη μεριά της σημερινής Εγνατίας– βρέθηκε να είναι ενσωματωμένη στο σπίτι του πλούσιου εβραίου υφασματέμπορου Λιάτσι Αρδίτη, στη συνοικία Rogos, στη βόρεια πλευρά της Εγνατίας, από την Παναγία Χαλκέων ως την περιοχή των λουτρών «Παράδεισος».

Las Incantadas
Σχέδιο του Cousinery με τη ρωμαϊκή στοά των Incantadas (Μαγεμένων ή Ειδώλων)

Το 1753 ο βρετανός ζωγράφος James Stuart (1713-1788) και ο αρχιτέκτονας και αρχαιολόγος Nicholas Revett (1720-1804), με τη μεσολάβηση του βρετανού προξένου, επισκέφθηκαν το σπίτι. Τη σκηνή αποθανάτισε ο Stuart σε χαρακτικό το οποίο έχει επιχρωματιστεί. [Στοά Ειδώλων 09] Τα ανάγλυφα αφαιρέθηκαν (από τον παλαιογράφο Εμμανουήλ Μίλερ) και μεταφέρθηκαν στη Γαλλία το 1864, ενώ το σπίτι και τα κατάλοιπα του μνημείου στη Θεσσαλονίκη χάθηκαν στην πυρκαγιά του 1917.[1]

Η αμφιπρόσωπη στοά των Ειδώλων

Στους αμφίπλευρους ανάγλυφους πεσσούς αναγνωρίζονται (σύμφωνα με την αναπαράσταση των Stuart και Revett) στη μια πλευρά οι μορφές μιας Νίκης, της Αύρας, ενός από τους Διοσκούρους, του Γανυμήδη με τον Αετό-Δία[2] · στην άλλη πλευρά γοητεύουν οι παραστάσεις μιας Μαινάδας, του Διόνυσου, της Αριάδνης και της Λήδας με τον Κύκνο-Δία. [Στοά Ειδώλων, 3α, 5, 6, 7, 8] Ποιον ακριβώς μύθο αφηγούνταν οι μορφές αυτές που κοσμούσαν, προφανώς, ένα από τα πιο σημαντικά δημόσια κτήρια της πόλης, παραμένει άγνωστο. Έπειτα, μήπως δεν πρόκειται για την αφήγηση ενός μόνο μύθου; Μήπως πρόκειται για υπαινικτική αναφορά σε περισσότερους; Ωστόσο, δεν μπορούμε να μην υποψιαστούμε, τουλάχιστον για τις φιγούρες της Αριάδνης, του Διόνυσου και της Μαινάδας, τον πολύ γνωστό στον μακεδονικό χώρο μύθο του ιερού γάμου του θεού με την κόρη του Μίνωα και τον οργιαστικό χαρακτήρα της λατρείας του. Εξάλλου, στα νομίσματα που έκοβε η πόλη κυριαρχούσαν οι απεικονίσεις του Διόνυσου, του Κάβειρου, της Νίκης. Επισημαίνουμε ακόμη τη διπλή παρουσία του Δία με τη μορφή του αετού και του κύκνου. Στην πρώτη περίπτωση, ανακαλούμε στη μνήμη μας τον γνωστό μύθο της αρπαγής του νεαρού βοσκού στην Τροία, του «ωραιότερου των θνητών», τον οποίο ο θεός μετέφερε στον Όλυμπο, όπου υπηρέτησε ως οινοχόος των θεών. Η ανάκληση σκηνής συμποσίου σ’ έναν άλλον κόσμο, όχι των θνητών, παραπέμπει στην υπόσχεση για διαρκή συμποτική ζωή μετά θάνατον μέσα στα πλαίσια της διονυσιακής μύησης. Όσο για την ένωση της Λήδας με τον Κύκνο-Δία, σε μία από τις εκδοχές του μύθου το ζεύγος Κλυταιμνήστρα - Πολυδεύκης (ένας από τους Διόσκουρους) είναι παιδιά της Λήδας και του Τυνδάρεου, ενώ το ζεύγος Ελένη - Κάστορας (ο άλλος Διόσκουρος) προήλθε από την ένωση της Λήδας με τον Δία. Ένας από τους

Ο ΓΑΝΥΜΗΔΗΣ ΕΔΩ ΟΠΩΣ ΑΝΑΠΑΡΙΣΤΑΤΑΙ ΠΙΘΑΝΟΝ ΦΟΡΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΚΡΑΝΟΣ

Διόσκουρους κοσμεί τη στοά. Αν, μάλιστα, λάβουμε υπόψη μας ότι οι Διόσκουροι εμπλέκονται ως συνοδοί θεοί στη λατρεία των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης, τότε θα μπορούσε κανείς να βρει τους λεπτούς δεσμούς στις έξι από τις οκτώ ανάγλυφες μορφές των πεσσών. Μένουν η Νίκη και η Αύρα. Όμως και αυτή η τελευταία συνδέεται με τον Διόνυσο. Και όχι μόνο αυτό, αλλά υπαινίσσεται και φρυγικές καταβολές στη μυθολογία της Μακεδονίας. Η Αύρα ήταν κόρη της Περίβοιας από τη Φρυγία και του Τιτάνα Λέλαντα. Ανήκε στον κύκλο της Άρτεμης και μοιραζόταν με τις συντρόφισσές της την εμπειρία του κυνηγιού. Την ερωτεύτηκε ο Διόνυσος, εκείνη όμως, πιο ανάλαφρη, είχε το πλεονέκτημα να τρέχει σαν τον άνεμο και να του ξεφεύγει, μέχρι που η Αφροδίτη την έκαμε, ύστερα από παράκληση του ίδιου του Διόνυσου, να χάσει τα λογικά της και να του παραδοθεί. Από την ένωσή τους προέκυψαν δίδυμα, τα οποία όμως η ίδια η μάνα τα κομμάτιασε μέσα στην τρέλα της. Ύστερα, έπεσε στον ποταμό Σαγγάριο. Ο Δίας –διπλή η παρουσία του στη στοά– τη μεταμόρφωσε σε πηγή. Και πάντως, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τη σχέση ανάμεσα στις τρεις ανδρικές φιγούρες: Δίας, Διόνυσος, Διόσκουρος. Ο Δίας πατέρας του Διόνυσου και του Διόσκουρου από διαφορετικές γυναίκες, ο Διόσκουρος, διαπλεκόμενος με τα μυστήρια της Σαμοθράκης διονυσιακού χαρακτήρα, γιος της Λήδας που παρίσταται στη στιγμή της ένωσής της με τον Δία σε άλλο πεσσό. Τρεις ακόμη γυναικείες φιγούρες, η Αύρα, η Αριάδνη, η Μαινάδα, αυτές με κάθε βεβαιότητα συμπλέκονται με τον Διόνυσο. Όσο για την παρουσία της Νίκης, μήπως θα πρέπει να την εκλάβουμε ως τον θρίαμβο του Διονύσου;

Οι φιγούρες της στοάς συνοδεύτηκαν από έναν ιστορικά ανακριβή μύθο των βυζαντινών χρόνων μέχρι την αρπαγή και τη μεταφορά τους στη Γαλλία. Σύμφωνα με τον μύθο αυτό, ο Μέγας Αλέξανδρος ζήτησε ενισχύσεις από τον βασιλιά της Θράκης για την πανελλαδική εκστρατεία που ετοίμαζε εναντίον των Περσών. Ο θράκας βασιλιάς κατέφθασε στη Μακεδονία με όλη του την οικογένεια, αλλά από τις πρώτες κιόλας μέρες αντιλήφθηκε τις ερωτικές σχέσεις που είχε συνάψει ο Αλέξανδρος με τη γυναίκα του. Έβαλε λοιπόν να κάνουν μάγια στον μακεδόνα βασιλιά ακριβώς την ώρα που θα διέσχιζε τη στοά προς τα διαμερίσματα της γυναίκας του. Ο Αλέξανδρος το πληροφορήθηκε και εκείνο το βράδυ δεν την επισκέφθηκε. Η βασίλισσα που ανυπομονούσε, ανησύχησε, βγήκε στη στοά να τον προϋπαντήσει και απολιθώθηκε. Την ίδια τύχη είχε και ο βασιλιάς και η συνοδεία του που βγήκαν, για να δουν τα αποτελέσματα της μαγείας.




Οι περίφημες «Μαγεμένες», το μνημείο ασύλληπτης ομορφιάς και αξίας της Θεσσαλονίκης, κλάπηκε το 1864, από το Γάλλο αρχαιοκάπηλο Em. Miller, με εντολή του Ναπολέοντα. Σήμερα, φυλάσσεται στο Λούβρο, χωρίς τη διεκδίκησή του από κανένα φορέα, μέχρι πρότινος παρά τις εξαγγελίες του Οργανισμού του ΟΠΠΕΘ για αίτημα επιστροφής τους στο φυσικό τους χώρο. Πρόκειται για τα αγάλματα της περίφημης, μνημειώδους, διώροφης, αμφιπρόσωπης στοάς των Ειδώλων, που βρισκόταν στην είσοδο της Αρχαίας Αγοράς, δίπλα στα Λουτρά Παράδεισος της Εγνατίας Οδού. Παριστάνουν Μαινάδα, νεανική μορφή του Διονύσου, την Αριάδνη στεφανωμένη με φύλλα κληματαριάς, τη Λήδα σε σύμπλεγμα με τον κύκνο, το Γανυμήδη σε σύμπλεγμα με αετό, την Αύρα με διάφανο χιτώνα, μορφή Διόσκουρου και φτερωτής Νίκης. Το μνημείο καταγράφηκε από όλους τους περιηγητές που έφτασαν στη Θεσσαλονίκη μέχρι τη λεηλασία του και την κατεδάφιση της κιονοστοιχίας.
 

Ως αντίγραφα επιστρέφουν οι «Μαγεμένες» στη Θεσσαλονίκη

Τα αντίγραφα θα κατασκευαστούν από εργαστήρια εκμαγείων εθνικών μουσείων της Γαλλίας

Με τη μορφή αντιγράφων πρόκειται να εγκατασταθούν στη Θεσσαλονίκη τα μαρμάρινα αγάλματα «Μαγεμένες», τα οποία φυγαδεύτηκαν από το 1864 στο Παρίσι και θα επιστρέψουν στην πόλη εντός του 2012 με αφορμή τα 100 χρόνια από την απελευθέρωσή της.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας Καθημερινή, αντίγραφα της Μαινάδας, του Διόνυσου, της Αριάδνης, της Λήδας, του Γανυμήδη, του Διόσκουρου, της Αύρας και της Νίκης θα κατασκευαστούν από εργαστήρια εκμαγείων εθνικών μουσείων της Γαλλίας έναντι του χρηματικού ποσού των 18.000 ευρώμ, το οποίο εξασφάλισε ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Γιάννης Μπουτάρης, από την επιχειρηματία Έλενα  Αμβροσιάδου.

Τα εξαιρετικά μαρμάρινα αγάλματα της αρχαίας Αγοράς, γνωστά ως Las Incantadas στη σεφαραδίτικη διάλεκτο για τους εβραίους και ως είδωλα για τους χριστιανούς, αφαιρέθηκαν το 1864 από τον Εμάνουελ Μίλερ, με άδεια των οθωμανικών αρχών και φυγαδεύτηκαν στο Παρίσι, ενώ σήμερα βρίσκονται στο μουσείο του Λούβρου.

Πρόκειται για ένα σύνολο που παρέπεμπε στη λατρεία του Διονύσου: μια νεανική μορφή του Διονύσου, την Αριάδνη στεφανωμένη με φύλλα κληματαριάς, τη Λήδα σε σύμπλεγμα με τον κύκνο, τον Γανυμήδη σε σύμπλεγμα με τον αετό, την Αύρα με αέρινο χιτώνα, τη μορφή του Διόσκουρου και της Φρύνης, της Μαινάδας.

Ήταν ό,τι είχε απομείνει από τη «Στοά των Ειδώλων», το μνημείο από λευκό μάρμαρο, που είχε ανεγερθεί από τους Ρωμαίους τον 2ο αιώνα π.Χ. στη νότια είσοδο της Αγοράς, από τη μεριά της σημερινής Εγνατίας.

Στα μέσα του 19ου αιώνα κοσμούσαν την αυλή αρχοντικού του Εβραίου υφασματέμπορου Αλιάτσι Αρδίττη στην εβραϊκή γειτονιά Rogos. Από εκεί αφαιρέθηκαν και ταξίδεψαν στο Παρίσι.

ΠΗΓΗ : voria 
             taxalia