Η "καταραμένη" Aelia Capitolina στο φως

Τμήμα του Cardo, του κύριου ρωμαϊκού δρόμου,
που ανακαλύφθηκε κοντά στην πύλη της Δαμασκού

Εάν κοιτάξετε τον χάρτη της παλιάς πόλης της Ιερουσαλήμ, θα παρατηρήσετε κάτι περίεργο. Ενώ η πλειοψηφία των δρόμων της παλιάς πόλης σχηματίζουν τα γνωστά στενά, φιδογυριστά στενάκια υπάρχουν ορισμένες ευθείες οδοί που διχοτομούν την πόλη από βορρά προς νότο και από ανατολή προς δύση. 


Οι πιο γνωστοί από αυτές τις οδούς είναι οι Beit Chabad και Hagai στην έξοδο της πύλης της Δαμασκού, η David στην έξοδο της Χάιφας και η πασίγνωστη Via Dolorosa.

Όπως και οι υπόλοιποι δρόμοι της παλιάς πόλης, οι παραπάνω οδοί είναι στενοί αλλά σε αντίθεση με τις υπόλοιπες διατηρούν έναν ιστορικό σκελετό που διαμορφώνει την βάση της Παλιάς Πόλης που γνωρίζουμε σήμερα. Αυτός ο σκελετός δημιουργήθηκε, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, όχι κατά την διάρκεια της Ιουδαϊκής, χριστιανικής ή οθωμανικής κτήσης αλλά την Ρωμαϊκή περίοδο, όταν η πόλη της Aelia Capitolina χτίστηκε στα ερείπια της Ιερουσαλήμ με την καταστροφή του Δεύτερου Ναού το 70 μ.Χ.


Κατά ειρωνικό τρόπο, πρόκειται για τους δρόμους της αυτοκρατορικής και παγανιστικής πόλης – που υποθετικά δεν άφησε κανένα ίχνος πολιτιστικής ή πνευματικής κληρονομιάς στην μοντέρνα Ιερουσαλήμ – που έδωσε στην πόλη την σκελετική δομή που επιβίωσε μέχρι σήμερα.


Στην ιστορία της ιουδαϊκής Ιερουσαλήμ, η Aelia Capitolina αποτελεί την προσωποποίηση της ήττας και της καταστροφής, μια υπενθύμιση του εξευτελισμού της καταστροφής του Δεύτερου Ναού, στην θέση του οποίου ορθώθηκε παγανιστικός ναός. Αυτή η άποψη απομάκρυνε την ισραηλινή αρχαιολογία από την ρωμαϊκή πόλη και οδηγήθηκε όπως ήταν φυσικό, στην πλούσια Ιουδαϊκή πόλη της Ιερουσαλήμ. «Κανένας δεν απέκρυψε την Aelia Capitolina, αλλά θέλαμε να αναφερθούμε στον Δεύτερο Ναό» εξηγεί ο Δρ. Ofer Sion. «Η Aelia Capitolina είναι μια καταραμένη πόλη, μια πόλη από την οποία εκδιωχθήκαμε. Ήταν πιο ιδεαλιστικό να διενεργήσουμε ανασκαφές για την εύρεση του Δεύτερου Ναού».

Χάρτης της Aelia Capitolina

Σχεδόν όλοι οι αρχαιολόγοι που ερευνούν για την Aelia Capitolina, μιλούν για μια ασύλληπτη πόλη. Σε αντίθεση με τον Δεύτερο Ναό της Ιερουσαλήμ που προυπήρχε, η Aelia Capitolina δεν έχει ανασκαφεί πλήρως κατά την διάρκεια των ανασκαφών που πραγματοποιήθηκαν στην πόλη από το 1967. Οι κάτοικοι της Aelia Capitolina δεν άφησαν κανένα γραπτό κείμενο όπως τα γραπτά κείμενα του Flavius Josephus κατά την περίοδο του Δεύτερου Ναού ή των προσκυνητών κατά την χριστιανική περίοδο.


Είναι γνωστό ότι η ρωμαϊκή πόλη ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα Αδριανό μεταξύ του 130 και 140 μ.Χ. Μετά την επανάσταση του Bar Kochba το 135 μ.Χ., απαγορευόταν η είσοδος στους Ιουδαίους. Οι πιο σημαντικοί κάτοικοι της πόλης ήταν οι λεγεωνάριοι της 10ης λεγεώνας, που στρατοπέδευσε στην Ιερουσαλήμ για περισσότερο από 200 χρόνια.


Επιχειρήσεις διάσωσης


Ακολουθώντας το τελευταίο κύμα ανασκαφών, που ξεκίνησαν στα μέσα της δεκαετίας του ’90, όλο και περισσότεροι αρχαιολόγοι πείθονται ότι η Aelia Capitolina ήταν πολύ μεγαλύτερη σε μέγεθος και πολύ πιο σημαντική πόλη από ότι πιστευόταν, καθώς και ότι η επιρροή της στην περαιτέρω ανάπτυξη της μοντέρνας Ιερουσαλήμ υπήρξε δραματική.
Η Aelia Capitolina ήρθε τμηματικά στο φως μέσω τεσσάρων ανασκαφών που διενεργήθηκαν στην Παλιά Πόλη, καθώς και μέσω άλλων μικρότερων ανασκαφών σε άλλες περιοχές της Ιερουσαλήμ. Οι περισσότερες από αυτές τις ανασκαφές είχαν σωστικό χαρακτήρα, καθώς διενεργήθηκαν κατά την περίοδο κατασκευαστικών εργασιών. Σε μερικά χρόνια, η Aelia Capitolina θα καλυφθεί ξανά από νέα κτίρια.

Ανασκαφή στην πλατείας Western Wall της Ιερουσαλήμ,
όπου ανακαλύφθηκε ρωμαϊκός δρόμος

Στο πίσω μέρος της πλατείας Western Wall, στο σημείο όπου το ίδρυμα Western Wall Heritage προτίθεται να κατασκευάσει ένα τεράστιο κτίριο, αποκαλούμενο και ως “the Core House”, ο ερευνητής Shlomit Wexler-Bedolah ανακάλυψε ένα περίκομψο και φαρδύ ρωμαϊκό δρόμο, συνοδευόμενο από καταστήματα σε κάθε πλευρά. Πρόκειται για τον δυτικό «Cardo» τον κεντρικό άξονα που διέσχιζε την πόλη από βορρά προς νότο σύμφωνα με την ρωμαϊκή πολεοδομία.


Τριακόσια μέτρα (300) νοτιότερα, ένας άλλος ερευνητής ο Δρ. Doron Ben-Ami, ανακαλύπτει το σημείο όπου οι ρωμαϊκοί δρόμοι σταματούν. Η γωνία του δρόμου εφάπτεται με το σημείο όπου ο οργανισμός Elad σκοπεύει να κατασκευάσει μεγάλο εμπορικό κέντρο. Στα πλαίσια μιας μεγάλης σωστικής ανασκαφής στην περιοχή τα προηγούμενα χρόνια, ο Ben-Ami ανακάλυψε μια μεγάλη, εντυπωσιακή ρωμαϊκή βίλα που όμοιά της δεν είχε βρεθεί σε ολόκληρη την χώρα. Εκτιμάται ότι η συγκεκριμένη βίλα αποτέλεσε την κατοικία του κυβερνήτη της περιοχής ή κάποιου άλλου μέλους της κεντρικής εξουσίας.


Σε μια άλλη ανασκαφή, στο τούνελ κάτω από το Western Wall, οι αρχαιολόγοι Wexler-Bedolah και Alexander Onn επανεκτίμησαν την χρονολογία κατασκευής μιας γέφυρας. Όπως και με άλλα αρχαία μνημεία αποκαλύφθηκε ότι ήταν ρωμαϊκής κατασκευής και όχι από την περίοδο του Δεύτερου Ναού. Άλλο παράδειγμα αποτελούν τα ρωμαϊκά λουτρά που ανακαλύφθηκαν από τον Sion πριν από ενάμιση χρόνο. «Είναι ένα καταπληκτικό spa, ένα πραγματικό country club της εποχής» δηλώνει ο Sion, συγκρίνοντας τα λουτρά με παρόμοιες εγκαταστάσεις που έχουν βρεθεί σε άλλα μέρη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.


Αυτός ο αυξανόμενος αριθμός ρωμαϊκών ανακαλύψεων ενισχύει την άποψη ότι το Όρος του Ναού, ακόμα και μετά την καταστροφή του, δεν καταστράφηκε ολοσχερώς, αλλά χρησιμοποιήθηκε για παγανιστικές τελετές.


Δεν είναι όμως μόνο η Παλιά Πόλη και οι γύρω περιοχές που αποκαλύπτουν νέα ευρήματα για την Aelia Capitolina. Ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν πριν από μερικά χρόνια κοντά στο διεθνές εμπορικό κέντρο Binyanei Ha'uma, αποκάλυψαν ένα μεγάλο χωριό αγγειοπλαστών που λειτουργούσε ως κέντρο παραγωγής κεραμικής για την ευρύτερη περιοχή. Κατά μήκος του νέου δικτύου φωτισμού της Ιερουσαλήμ, βρέθηκαν τα υπολείμματα μιας μεγάλης εγκατάστασης ύδρευσης που χρησιμοποιούταν για τις ανάγκες των λεγεωνάριων, στην περιοχή  Shuafat.

Τμήμα του ρωμαϊκού δρόμου Cardo, στην Παλιά Πόλη

Οι τελευταίες ανασκαφές δίνουν στους αρχαιολόγους περισσότερες πληροφορίες για την into Aelia Capitolina σε σχέση με μια δεκαετία πριν. Ειδικοί συμφωνούν ότι η πόλη σχεδιάστηκε εξαιρετικά, βασισμένη σε ρυμοτομικά σχέδια άλλων πόλεων της αυτοκρατορίας και σύμφωνα με άλλους, το ρυμοτομικό σχέδιο της ήρθε από τον ίδιο τον αυτοκράτορα. Περιελάμβανε φαρδύς δρόμους, μεγάλες και επιβλητικές πύλες, ναούς και υποδομές, όπως κατοικίες για τους αξιωματικούς και τους στρατιώτες που έκαναν την Aelia Capitolina μια σπουδαία πόλη.


«Όταν ξεκίνησα να μελετώ την ιστορία της ρωμαϊκής πόλης, δεν έβρισκα τίποτα» αναφέρει ο καθηγητής Yoram Zafrir, ένας από τους βετεράνους της ισραηλινής αρχαιολογίας. «Σήμερα είναι σαφές ότι η βασική δομή της Ιερουσαλήμ είναι αυτή της Aelia Capitolina.» Ο καθηγητής περιγράφει γλαφυρά την διαδικασία με την οποία, τα υποζύγια αντικατέστησαν τις άμαξες, η κεντρική κυβέρνηση αποδυναμώθηκε και οι δρόμοι «ιδιωτικοποιηθήκαν» με το πέρας της Ρωμαϊκής περιόδου. Η διαδικασία αυτή οδήγησε την πόλη στην σημερινή μορφή της. 


«Η Aelia Capitolina έσωσε την Ιερουσαλήμ. Αναγεννήθηκε και πάλι από τις στάχτες της ιστορίας» αναφέρει ο Stiebel.

ΠΗΓΗ erroso